การนับเกล็ดเลือด Platelet count

เกล็ดเลือด Platelet หรือ thrombocyte มีต้นกำเนิดมาจากไขกระดูกเช่นเดียวกับเซลล์เม็ดเลือดชนิดอื่น ขณะเมื่อยังเป็นวัยรุ่นจะถูกเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า megakaryocyte ซึ่งควรอยู่แต่ในไขกระดูก เกล็ดเลือดเมื่อโตเต็มที่และออกมาสู่หลอดเลือดแล้ว จะมีรูปร่างเป็นแผ่นกลมหรือรี มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2-4 ไมครอนมีขนาดประมาณร้อยละ 20ของขนาดเม็ดเลือดแดง (แต่ขนาดเม็ดเลือดแดงประมาณ 6.7 ไมครอน) นับว่ามีขนาดประมาณครึ่งของเม็ดเลือดแดงเท่านั้น เกล็ดเลือดจะไหลวนเวียนในกระแสเลือด โดยมีอายุขัยประมาณ 9-11 วัน ภายหลังจากนั้นกล็ดเลือดรุ่นเก่าก็จะถูกทำลายส่วนใหญ่โดยม้ามและส่วนน้อยโดยตับ ในการตรวจเกล็ดเลือดจะต้องตรวจ ขนาด รูปร่าง ปริมาณ และการเกาะตัวของเกล็ดเลือด

ค่าปกติของเกล็ดเลือด

100,000- 400,000/ต่อเลือด 1 mm3
เกล็ดเลือดโดยทั่วไปจะมีอายุขัยในเลือดประมาณ 10 วัน
ค่าผิดปกติที่ถือว่าวิกฤติ < 50,000/ หรือ > 1 ล้าน/

หน้าที่ของเกล็ดเลือด

เมื่อเกิดบาดแผล จะช่วยให้เลือดที่ไหลออกมาเกิดการแข็งตัว อันเป็นการห้ามเลือดมิให้ไหลพ้นออกนอกร่างกายมากเกินไป
มีหน้าที่กลืนกินสิ่งแปลกปลอม เช่น ไวรัสบางชนิด
มีหน้าที่เก็บสะสมสารชีวเคมีบางอย่าง เช่น ฮอร์โมน epinephrine, serotonin และเอนไซม์บางชนิด

ค่าผิดปกติ

เกล็ดเลือดต่ำ thrombocytopenia ย่อมทำให้เมื่อเกิดบาดแผล เลือดอาจจะหยุดช้ากว่าปกติสาเหตุ

อาจเกิดสภาวะม้ามโตกว่าปกติHypersplenism จึงดักจับเก็บทำลายเกล็ดเลือดมากผิดปกติ
อาจเกิดการเสียเลือด ณ จุดหนึ่งจุดใดของร่างกาย
อาจมีการรักษาโรคมะเร็งด้วยวิธีเคโม หรือวิธีเคมีบำบัด (cancer chemotherapy) ย่อมมีผลเสียหายทำลายต่อไขกระดูก ซึ่งมีบทบาทในการผลิตเกล็ดเลือด
ยาบางชนิดทำให้เกล็ดเลือดต่ำ
ภาวะ Disseminated intravascular coagulation (DIC)
เม็ดเลือดแดงแตกก่อนวัย Hemolytic anemia
Idiopathic thrombocytopenic purpura (ITP)
มะเร็งเม็ดเลือด Leukemia
การให้เลือดมาก Massive blood transfusion
ผู้ที่ใส่ลิ้นหัวใจเทียม Prosthetic heart valve
Thombotic thrombocytopenic purpura (TTP)
Celiac disease
ขาดวิตามินเค Vitamin K deficiency

เกล็ดเลือดสูง

อาจเกิดโรคมะเร็งเกี่ยวกับไขกระดูก เช่น leukemia, lymphoma
อาจเกิดโรคภาวะเม็ดเลือดแดงมาก ทำให้เกล็ดเลือดต้องพลอยมากไปด้วย
อาจขาดธาตุเหล็ก ทำให้ไขกระดูกต้องเร่งผลิตเม็ดเลือดแดง เพื่อให้การจับออกซิเจนของเลือด มีความเพียงพอ แม้เกล็ดเลือดจะมิได้ใช้เหล็กเป็นองค์ประกอบสำคัญ แต่เกล็ดเลือดก็ต้องพลอยถูกผลิตออกมาตามเม็ดเลือดแดงไปด้วย
โลหิตจาง
โรคมะเร็งเม็ดเลือดChronic myelogenous leukemia (CML)
โรค Polycythemia vera
Primary thrombocythemia
Recent spleen removal

กลไกการห้ามเลือดของเกล็ดเลือด

ในภาวะปกติ เกล็ดเลือดจะไม่เกาะกับผนังหลอดเลือดหรือเกาะกันเอง แต่เมื่อมีการฉีกขาดของหลอดเลือด บริเวณนั้นจะไม่มีเซลล์เอนโดทีเลียมที่จะยับยั้งกระบวนการสร้างลิ่มเลือด รวมทั้งเกิด exposure ของ subendothelial layer กับเลือด ทําให้เกล็ดเลือดเริ่มเข้ามายึดเกาะบริเวณดังกล่าว นําไปสู่การกระตุ้นและการเกาะกลุ่ม ของเกล็ดเลือดเป็น platelet plug ทําหน้าที่อุดบริเวณที่มีการฉีกขาด ทําให้เกิดการห้ามเลือดขึ้นในระยะแรก โดยกลไก การเกิด platelet plug สามารถแบ่งเป็น 3 ขั้นตอน

Platelet adhesion เป็นขั้นตอนที่เกล็ดเลือดจะเข้ามายึดเกาะกับชั้นผนังหลอดเลือด subendothelial ของหลอดเลือดที่จะถูก เปิดเผยขึ้นมาสัมผัสกับเลือดเมื่อมีการฉีกขาด เพื่อทําหน้าที่ในการห้ามเลือด ขั้นตอนนี้จะเกิดขึ้นในระยะแรกและมีสําคัญ มากสําหรับการทําหน้าที่ห้ามเลือดของเกล็ดเลือดโดยเฉพาะในหลอดเลือดแดง ซึ่งมีการไหลของเลือดสูง โดย platelet adhesion จะเกิดข้ึนผ่านทางปฏิกริยาเคมีทำให้มีการยึดเกาะของโปรตีน คอลลาเจน และเกล็ดเลือดกับผนังหลอดเลือดที่ฉีกขาด
Platelet activation เป็นขั้นตอนที่เกล็ดเลือดปกติจะถูกกระตุ้นทำให้อยู่ในรูปที่ ทําหน้าที่ในการห้ามเลือดโดย เกิดการเปลี่ยนรูปร่างของเกล็ดเลือดจากปกติที่มีรูปจานกลมไปเป็นเซลล์ที่มีหนวดยื่น projection ยื่นออกไปที่ เรียกว่า pseudopod ทําให้พื้นที่ผิวของเกล็ดเลือดเพิ่มขึ้น การเกาะกลุ่มของเกล็ดเลือดจึงดีขึ้น นอกจากนั้นยังมีการหลั่งของสารเคมี และกระบวนการสังเคราะห์สารห้ามเลือด

Platelet aggregation เป็นกระบวนการที่เกล็ดเลือดเกาะกลุ่ม platelet plug มาอุดบริเวณที่มีการฉีกขาดของหลอดเลือดซึ่งเป็นหน้าที่ของเกล็ดเลือดในการห้ามเลือด primary hemostasis ที่จะเกิดขึ้นภายในเวลาเป็นวินาทีเมื่อมีการเสียหายของหลอดเลือด กระบวนการนี้มีความสําคัญในการห้าม เลือดโดยเฉพาะในหลอดเลือดขนาดเล็ก เช่น capillary, small arteriole และ venule

กระบวนดังกล่าวจะได้ผลในกรณีที่เกิดกับหลอดเลือดเล็กหรือแผลเล็ก แต่หากหลอดเลือดใหญ่ หรือแผลขนาดใหญ่จะต้องมีกระบวนการห้ามเลือดอื่นร่วมด้วย