ทารกท่าก้น breech

ตามปกติเมื่อครบกำหนดคลอด ทารกส่วนใหญ่ 95-97% จะเอาศีรษะเป็นส่วนนำ (ส่วนของทารกที่จะคลอดออกมาก่อนส่วนอื่นๆ) กล่าวคือ ศีรษะจะเป็นส่วนที่อยู่ต่ำที่สุดในช่องเชิงกราน และจะคลอดออกมาทางช่องคลอดก่อนส่วนอื่นของร่างกาย ที่เรียกว่าทารกอยู่ในท่าศีรษะ/ท่าหัว ซึ่งเป็นท่าที่เหมาะสมสำหรับการคลอดทางช่องคลอดมากที่สุด เพราะคลอดได้ง่ายที่สุด แต่มีทารกประมาณ 3-4% เอาก้นเป็นส่วนนำ หรืออยู่ต่ำสุด เรียกว่าทารกอยู่ในท่าก้น หรือ "ทารกท่าก้น (Breech presentation)" ซึ่งไม่ใช่ท่าคลอดปกติ การคลอดจึงไม่ปกติเหมือนทารกท่าศีรษะ ทั้งนี้ทารกอายุครรภ์ยังไม่ครบกำหนด มีโอกาสที่จะอยู่ในท่าก้นมากขึ้น ปัญหาที่สำคัญของทารกท่าก้นคือเพิ่มความเสี่ยงของทารกและแม่เพิ่มขึ้นเมื่อคลอดท่าก้น

ทารกท่าก้นหมายถึง

เด็กในครรภ์มารดาที่มีส่วนนำเป็นก้นหรือส่วนใดส่วนหนึ่งของขาหรือร่วมกันอยู่ทางส่วนล่างของมดลูก และศีรษะอยู่ทางยอดมดลูก สาเหตุที่แท้จริงที่เกิดทารกท่าก้นยังไม่ทราบแน่ชัด แต่มักพบสาเหตุที่ส่งเสริมให้เกิดทารกท่าก้นในกรณีดังต่อไปนี้

เด็กในครรภ์มีการเคลื่อนไหวได้มากกว่ากว่าปกติ เช่น มีน้ำคร่ำมากกว่าปกติ หรือมารดามีหน้าท้องหย่อนในการตั้งครรภ์หลังๆ
มดลูกมีรูปร่างผิดปกติ
ส่วนหัวเด็กไม่สามารถปรับเข้ากับอุ้งเชิงกรานได้เช่น เด็กมีภาวะ Hydrocephalus หรือรกเกาะต่ำ
ทารกแฝด

หากในเดือนที่เก้าทารกยังคงไม่หมุนศีรษะกลับลงมาสู่อุ้งเชิงกราน การผ่าตัดคลอดก็จะถูกกำหนดขึ้น ในทารกท่าก้นบางกรณีสามารถคลอดเองทางช่องคลอดได้ แต่พบว่าภาวะแทรกซ้อนจากการคลอดทารกท่าก้นมีสูงเช่น ทารกขาดอ๊อกซิเจน และมีเลือดออกในสมอง เนื่องจากศีรษะเด็กคลอดช้าเกินไป ปัจจุบันพบว่าการผ่าตัดคลอดเป็นวิธีการที่ปลอดภัยที่สุดสำหรับกรณีนี้

ในเดือนที่แปดนี้ทารกควรจะกลับศีรษะลงมาเรียบร้อยแล้ว เราจะทราบโดย

คุณหมอสามารถตรวจพบได้จากการตรวจอัลตร้าซาวด์
คุณแม่สามารถพบว่าส่วนที่แข็งๆที่เป็นศีรษะของทารกอยู่บริเวณชายโครง
เท้าจะถีบลงบนบริเวณท้องส่วนล่างของคุณ

อาการของทารกท่าก้น

คุณแม่อาจจะมีอาการเจ็บบริเวณชายโครงเนื่องจากศีรษะเด็กกดชายโครง
มีก้อนแข็งซึ่งคือศีรษะเด็กลอยไปมาบริเวณลิ่มปี่
รู้สึกมีก้อนนุ่มๆบริเวณท้องน้อย(คือขา ก้น)
หัวใจเด็กอยู่เหนือสะดือ

ทารกในท่าก้นยังแบ่งเป็นอีกหลายแบบ ได้แก่

Flank breech พบท่านี้มากที่สุดประมาณ 85% ทารกเอาก้นเป็นส่วนนำ งอข้อสะโพก แต่เหยียดข้อเข่า
Complete breech ทารกเอาก้นเป็นส่วนนำ งอข้อสะโพก และงอข้อเข่า
Incomplete breech ข้อสะโพกของทารกด้านใดด้านหนึ่งหรือทั้งสองด้านไม่งอ ทำให้เท้าหรือเข่าอยู่ต่ำกว่าส่วนก้นลงไป หากเอาเท้าเหยียดลงไปต่ำสุดเรียกว่า Footling breech อาจเหยียดทั้ง 2 ขา หรือเพียง 1 ขาก็ได้

ปัจจัยเสี่ยงของการเกิดทารกท่าก้น

Lax uterus (usually associated with high maternal parity)
มารดามีเนื้องอกมดลูก หรือมีความผิดปกติของมดลูก ทำให้ทารกไม่สามารถหมุนเป็นท่าศีรษะได้มปกติUterine anomalies (eg, bicornuate or septate uterus) or tumour
มีภาวะรกเกาะต่ำ (Placenta previa) จึงขัดขวางการหมุนตัวของทารก
การตั้งครรภ์แฝด
มีความผิดปกติของช่องเชิงกราน
คุณแม่สูบบุหรี่
เป็นเบาหวาน
ความผิดปกติของรูปร่างของทารก Fetal malformation (เช่นเด็กหัวโต hydrocephalus) เช่น ศีรษะโตเกินไป หรือมีเนื้องอกบริเวณส่วนบนหรือส่วนล่างของทารก ทำให้ทารกไม่สามารถหมุนเป็นท่าศีรษะได้มปกติ
ปริมาณน้ำคร่ำมากเกินไป Polyhydramnios ทำให้ทารกหมุนตัวได้มากเกินไป หรือปริมาณน้ำคร่ำน้อยเกิน ไป oligohydramnios ทารกหมุนตัวไม่ได้
ทารกที่อายุครรภ์น้อย (ทารกตัวเล็ก) พบว่าทารกอายุครรภ์ก่อน 28 สัปดาห์ มีโอกาสอยู่ในท่าก้น 22%
ครรภ์ที่ผ่านๆมา มีทารกเคยอยู่ในท่าก้น Previous breech delivery
และลดลงเหลือ 7% เมื่ออายุครรภ์ 32 สัปดาห์ และพบเพียง 1-3% ในทารกอายุครรภ์ครบกำหนด

โรคหรือภาวะแทรกซ้อนที่เกิดจากทารกท่าก้น

อุบัติการณ์ของโรคแทรกซ้อนที่เกิดกับทารกและแม่สำหรับเด็กท่าก้นจะสูงกว่าเด็กที่คลอดปกติ ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดได้แก่

มีการกดทับสายสะดือเนื่องจากสายสะดือย้อย หากกดทับนานจะทำให้เด็กขาดออกซิเจน และเสียชีวิตได้
คลอดติดศีรษะเนื่องจากก้นมีขนาดเล็กกว่าศีรษะ ศีรษะไม่มีการปรับรูปร่าง
ทารกได้รับอันตรายจากการคลอดเช่น เส้นประสาทได้รับบาดเจ็บ กระดูกไหปลาล้าหัก
คลอดก่อนกำหนด
น้ำเดินก่อนกำหนด

จะต้องทำอย่างไรเมื่อทราบว่าทารกอยู่ในท่าก้น

หากตรวจพบในช่วงตั้งครรภ์อ่อนๆคุณแม่ก็ไม่ต้องตกใจ เพราะเด็กอาจจะหมุนตัวเปลี่ยนท่าได้ หากพบตอนตั้งครรภ์อายุ 34-36 สัปดาห์ซึ่งในระยะนี้ทารกจะไม่เปลี่ยนท่าแล้ว แพทย์จะนัดตรวจอัลตราซาวด์ และนัดตรวจถี่ขึ้น

การดูแลทารกท่าก้น

แพทย์ดูแลรักษาภาวะทารกท่าก้น โดย

การคลอดทางช่องคลอด

ปัจจุบันได้รับความนิยมลดลง เนื่องจากข้อมูลที่มีในปัจจุบันพบว่า การคลอดทางช่องคลอดทำให้เด็กทารกได้รับอันตรายมากกว่าการผ่าท้องคลอด การคลอดทางช่องคลอด แบ่งเป็นอีก 3 วิธีในการทำคลอดคือ

ให้ทารกคลอดเองในท่าก้นเลย โดยแพทย์ไม่ต้องช่วย (Spontaneous breech delivery) มักใช้กับเด็กตัวเล็ก โดยแพทย์ไม่ต้องช่วย
แพทย์ช่วยคลอดบางส่วน (Breech assisting delivery)
แพทย์ทำคลอดทั้งหมด (Total breech extraction) ใช้ในกรณีรีบด่วน ฉุกเฉิน เพื่อรีบช่วยชีวิตทารกในครรภ์ โดยแพทย์จะล้วงเข้าจับขาทารก แล้วดึงออกมา

หมุนเปลี่ยนทารกจากท่าก้นให้เป็นท่าศีรษะจากภายนอก ( External cephalic version) และให้คลอดท่าศีรษะ

เพราะการคลอดท่าศีรษะจะง่ายกว่า และมีอันตรายต่อทารกน้อยกว่าการคลอดในท่าก้น ซึ่งแพทย์มักจะทำการหมุนเปลี่ยนท่าตอนอายุครรภ์ 36 สำหรับการตั้งครรภ์ครรภ์แรก 37 สัปดาหสำหรับผู้ที่เคยตั้งครรภ์มาก่อน ก่อนที่จะมีอาการเจ็บครรภ์ โรคแทรกซ้อนพบไม่บ่อยได้แก่ รกลอก มดลูกแตก และเลือดออกทั้งแม่และทารกอัตราความสำเร็จประมาณ 30-80%

การผ่าท้องคลอด

แพทย์ส่วนใหญ่จะนิยมใช้วิธีนี้ผ่าตัดคลอดเมื่ออายุครรภ์ครบกำหนด เนื่องจากทำอันตรายต่อทารกน้อยกว่า แต่อย่างไรก็ม การผ่าท้องคลอดจะเป็นอันตรายต่อมารดามากกว่าการคลอดทางช่องคลอด

หากเป็นทารกท่าก้นต้องทำอะไร

หากท้องแรกทารกเป็นท่าก้น ท้องต่อไปมีแนวโน้มที่จะเกิดทารกอยู่ในท่าก้นซ้ำอีก ดังนั้นจะต้องตรวจว่ามีปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดทารกท่าก้นหรือไม่ เช่น เนื้องอกของมดลูก ความผิดปกติของมดลูก หากมิได้แก้ไขก็จะเกิดความเสี่ยงต่อการเกิดท่าก้น