ยาธิใบไม้ตับ

ยาธิใบไม้ตับที่สำคัญมียู่ 3 ชนิดด้วยกันคือ

Clomorchis sinensis พบมากในประเทศจีน ไต้หวัน เกาหลี ญี่ปุ่น ฮ่องกง และเวียดนาม
Opisthorchis felineus พบมากในประเทศทางภาคพื้นยุโรปตอนกลาง ตอนใต้ และทางตะวันออกของยุโรป รวมทั้งประเทศรัสเซีย
Opisthorchis viverini พบมากในประเทศไทย ลาวและกัมพพูชา

สำหรับประเทศไทย Opisthorchis viverini เป็นพยาธิใบไม้ที่สำคัญและทำให้เกิดโรคยาธิใบไม้ตับโดยตัวแก่อาศัยอยู่ในท่อน้ำดี พบมากในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยโดยพบว่าคนเป็นโรคนี้สูงถึง 72-87%

วงจรชีวิต

พยาธิตัวแก่จะอาศัยในท่อน้ำดีของ คน แมวและสุนัขซึ่งเป็นโอสท์เฉพาะ พยาธิอาจจะอาศัยในถุงน้ำดี หรือท่อของตับอ่อน ไข่จะปนออกมากับน้ำดีเข้าสู่ลำไส้เล็กและออกมาพร้อมกับอุจาระ . ถ้าถ่ายอุจาระลงในน้ำพวกหอยซึ่งเป็นโฮสท์กลางที่หนึ่ง (first intermediate host) จะกินไข่พยาธิ ภายในตัวหอยไข่จะฟักตัวเป็นตัวอ่อน miracidia , ซึ่งจะเจริญอีกหลายขั้นตอน (sporocysts , rediae , cercariae )ตามลำดับ Cercariae จะออกจากหอย และเข้าสู่ปลาน้ำจืดได้แกปลา แม่สะเด้ง ปลาตะเพียนขาว ปลาสร้อยนกเขา ปลาสูตร และปลากะมัง(second intermediate host), และเจริญเป็น metacercariae ในเนื้อปลา ซึ่งเป็นระยะติดต่อเมื่อคนหรืสัตว์ที่เป็นโฮสท์เฉพาะรับประทานปลาดิบๆสุกๆ เช่น ก้อยปลา metacercariae จะออกจาก cyst เข้าสู่ลำไส้เล็ก และเคลื่อนที่เข้า ampulla of Vater สู่ท่อนน้ำดี และจะเจริญเป็นตัวแก่ และออกไข่ใน 3-4 สัปดาห์ .

ปลาผิวใบไผ่

ปลาสร้อยขวา

ปลากะมัง

ปลาตะเพียนขาว

กระสูบจุด

อาการโรคพยาธิ์ใบไม้ตับ

ผู้ป่วยมีอาการแตกต่างกันได้ 4 แบบ

ไม่มีอาการเลย เรารู้โดยการตรวจอุจาระพบไข่พยาธิในอุจาระ
มีอาการอย่างอ่อน ผู้ป่วยมีอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ อาหารไม่ย่อย แน่นท้อง จุกเสียด รู้สึกไม่ค่อยสบาย โดยเฉพาะบริเวณชายโครงขวา
มีอาการแรงปายกลาง ผู้ป่วยมีการอักเสบของท่อน้ำดีร่วมด้วย อาจจะเป็นๆหายๆ หรือเป็นติดต่อกันเรื่อยๆ ผู้ป่วยเบื่ออาหาร คลื่นไส้อาเจียน แน่บริเวณลิ่มปี่ ท้องเดิน ตับโต
มีอาการรุนแรง ผู้ป่วยพวกนี้จะมรอาการรุนแรง มีโรคแทรกซ้อนต่างๆ เช่นท่อน้ำดีอักเสบเป็นๆหายๆไข้สูง เบื่ออาหาร มีอาการเหลืองปานกลาง ตับโตกดเจ็บ ถ้ามีตับแข็งอาจจะมีม้ามโต

การวินิจฉัยพยาธิ์ใบไม้ในตับ

การวินิจฉัยโรคจะต้องอาศัยประวัติถิ่นที่อยู่ ลักษณะการรับประทานอาหาร และอาการเจ็บป่วย หากภูมิลำเนามาจากอีสาน และชอบรับประทานอาหารสุกๆดิบๆก็ให้สงสัยไว้ก่อน

ภาพแสดงตัวแก่

ภาพแสดงตัวแก่ย้อมสี

การตรวจอุจาระก็จะตรวจพบไข่ของพยาธิ หากมีโรคแทรกซ้อนที่ตับอาจจะต้องตรวจโดยการส่องกล้องเข้าช่องท้องหรือการฉีดสีเข้าท่อน้ำดี

ภาพแสดงไข่ของพยาธิที่ตรวจจากอุจาระ

ระยะ cercaria ที่ออกจากหอย

metacercaria ที่อยู่ในเนื้อปลา

การรักษาพยาธิ์ใบไม้ตับ

ใช้ยา Praziquantel ขนาด 25 มก./กก/วัน แบ่งให้วันละ 3 ครั้งเป็นเวลาหนึ่งวัน

การป้องกันพยาธิ์ใบไม้ในตับ

ไม่รับประทานปลาดิบๆหรือสุกๆดิบๆ
ถ่ายอุจาระให้ใช้ส้วม ไม่ถ่ายเรี่ยราดหรือถ่ายลงน้ำ
ทำลายหอยที่เป็นโฮสท์กึ่งกลาง