ลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำส่วนลึก Deep vein thrombosis

โรคลิ่มเลือดอุดหลอดเลือดดำที่ขา ซึ่งมักจะเกิดในการเดินทางโดยเครื่องบินชั้นประหยัด ทางการแพทย์เรียก deep vein thrombosis ไม่ว่าจะเป็นแพทย์แผนกไหนก็ต้องรู้จักเป็นอย่างดี เนื่องจากเป็นโรคที่พบอยู่เรื่อยๆ ฟังจากชื่อแล้วเป็นเฉพาะคนจนหรือเปล่า และจำเป็นต้องนั่งเครื่องบินชั้นประหยัดหรือไม่ เป็นแล้วอันตรายหรือไม่ มีวิธีป้องกันอย่างไร หลังจากท่านผู้อ่านได้อ่านบทความนี้หมดแล้ว คงพอมีความรู้เบื้องต้นที่จะดูแลและป้องกันโรคนี้

เส้นเลือดฝอย

รูปที่เห็นเป็น superficial vein

deep vein คือ FV

 

เส้นเลือดตีบลึก (DVT) คืออะไร

  • ก่อนอื่นเราจะต้องทราบกลไกการทำงานของหลอดเลือด หลอดเลือดแดงจะมีชั้นกล้ามเนื้อเพื่อบีบตัวไล่เลือดไปเลี้บงยังอวัยวะส่วนปลาย แต่หลอดเลือดดำชั้นกล้ามเนื้อบางมาก เลือดจะกลับสู่หัวใจจากการบีบตัวของกล้ามเนื้อ กิจวัตรประจำวันเพียงพอที่จะทำให้เลือดกับสู่หัวใจ
  • หลอดเลือดดำมี 2 ชนิดคือหลอดเลือดดำที่ผิว superficial vein ที่เราสามารถเห็นได้ด้วยตา และหลอดเลือดดำส่วนลึก deep vein ซึ่งจะอยู่ในกล้ามเนื้อ หลอดเลือดดำลึกจะมีวาล์วทางเดียวภายในซึ่งทำให้เลือดไหลไปทางเดียว เลือดจะไหลจากหลอดเลือดที่ผิวลงไปสู่หลอดเลือดดำส่วนลึกซึ่งจะมีวาล์วทางเดียวภายในหลอดเลือดส่วนลึกป้องกันเลือดไหลกลับ
  • หากเกิดลิ่มเลือดที่หลอดเลือดผิวมักจะไม่เป็นอันตราย
  • หากเกิดลิ่มเลือดอุดตันที่หลอดเลือดดำส่วนลึกก็ยังไม่มีอันตราย แต่หากลิ่มเลือดหลุดจากหลอดเลือดดำส่วนลึกไปอุดหลอดเลือดที่ปอดซึ่งอันตรายมาก

ลิ่มเลือดอุดในหลอดเลือดดำลึกคืออะไร

ปกติเลือดในหลอดเลือดดำจะไหลเวียนอยู่ตลอดเวลา แต่เมื่อมีภาวะที่เลือดดำหยุดไหลเวียนและจับแข็งตัว

ลิ่มเลือด

thrombosis ในหลอดเลือดเรียกภาวะนี้ว่าลิ่มเลือดคั่งในหลอดเลือดดำ [blood clot] ภาวะนี้อาจจะเกิดร่วมกับการอักเสบของหลอดเลือดดำ thromboplebitis คือมีทั้งลิ่มเลือดและการอักเสบของหลอดเลือด ภาวะนี้อาจจะเกิดที่เส้นเลือดผิว superficial vein ซึ่งเพียงทำให้บวมและปวดเท้านั้นจะไม่ไปอุดหลอดเลือดหัวใจหรือปอด การรักษาก็ไม่ยุงยากแต่หากเกิดที่เส้นเลือดส่วนลึก deep vein จะก่อให้เกิดปัญหามากคือลิ่มเลือดอาจจะไปอุดที่ปอดเรียก pulmonary embolism ซึ่งอันตรายเสียชีวิตได้

สาเหตุของลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ

ในสภาพปกติเลือดเรามีการเกิดลิ่มเลือดเล็กอยู่ตลอดเวลา ในขณะเดียวกันก็มีการละลายลิ่มเลือดเช่นกัน ขบวนการทั้งสองดำเนินต่อเนื่อง ในกรณีที่การไหลเวียนช้าลง หรือเกิดบาดเจ็บที่ผนังหลอดเลือด หรือมีภาวะการเกิดลิ่มเลือดง่ายทำให้เกิดขึ้นลิ่มเลือด thrombus

1สภาพไม่สามารถเคลื่อนไหว

  • การเดินทางเป็นเวลานานและนั่งเช่นเครื่องบินเที่ยวบินยาว (โรคชั้นประหยัด),
  • รักษาในโรงพยาบาล
  • การผ่าตัด
  • การได้รับบาดเจ็บที่ขาโดยที่ไม่จำเป็นต้องผ่าตัดหรือเข้าเผือก
  • การตั้งครรภ์ และหลังคลอด 6-8 สัปดาห์
  • คนอ้วน

2สภาพการแข็งตัวของเลือดง่าย Hypercoagulability

  • จากยาเช่นยาคุมกำเนิด
  • สูบบุหรี่
  • ความบกพร่องทางพันธุกรรมเช่น ขาดโปรตีนที่ต้านการแข็งตัวของเลือดเช่น โปรตีนซี (Protein C) โปรตีนเอส (Protein S) แอนติธรอมบิน III (Antithrombin III)
  • polycythemia (เพิ่มจำนวนของเซลล์เม็ดเลือดแดง)
  • โรคมะเร็ง

3การได้รับบาดเข็บของหลอดเลือดดำ

  • กระดูกแขนหรือขาหัก
  • กล้ามเนื้อถูกกระแทก
  • ภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัดหรือสวนหลอดเลือด

ปัจจัยเสี่ยงที่ทำให้เกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ

  • คนแก่ นอนไม่เคลื่อนไหวมากว่า 3วัน
  • อัมพาต
  • การเข้าเผือก
  • หลังผ่าตัดทำให้ต้องนอนนาน
  • การที่ต้องนั่งรถ รถไฟ เครื่องบิน หรือนั่งไขว่ห้าง
  • การใช้ยาคุมกำเนิด ฉีดยาเสพติด
  • การตั้งครรภ์ หลังคลอด
  • นอนไม่เคลื่อนไหวมากกว่า 3 วัน
  • โรคมะเร็ง
  • โรคทางพันธุกรรมบางโรค

อาการของโรคลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำ

หลอดเลือดดำ

ขาข้างที่เป็น dvt จะบวมกว่าอีกข้าง

อาการที่สำคัญคืออาการบวมที่เท้าเนื่องจากการไหลกลับของเลือดไม่ดีมักจะบวมข้างเดียว บางรายอาจจะเห็นเส้นเลือดโปงพอง อาจจะมีอาการปวดกล้ามเนื้อหรือเป็นตะคริวพบได้ครึ่งหนึ่งของผู้ป่วย โดยเฉพาะเวลากระดกข้อเท้าจะทำให้ปวดมากขึ้น เมื่อกดบริเวณน่องก็จะทำให้ปวด ผู้ป่วยบางรายอาจจะไม่มีอาการที่เท้าอาจจะมาพบแพทย์ด้วยเรื่องหอบเหนื่อย เนื่องจากลิ่มเลือดไปอุดในปอด

อาการหลอดเลือดดำผิวอุดตัน

ลิ่มเลือดที่เกิดที่หลอดเลือดดำผิวส่วนใหญ่เกิดจากการได้รับบาดเจ็บทำให้เกิดลิ่มเลือดเล็กๆที่หลอดเลือดดำทำให้เกิดอาการ

  • แดง
  • ปวด กดเจ็บ
  • ร้อน
  • บวม

เรามักจะคลำได้หลอดเลือดเป็นลำ แข็ง สำหรับหลอดดำผิวเส้นใหญ่ที่มีลิ้น หากลิ้นรั่วก็ทำให้เกิดเส้นเลือดขอดบริเวณดังกล่าว สาเหตุเกิดจากอายุมาก หรือยืนนาน อ้วน การตั้งครรภ์

อาการของลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำลึก

อาการเกิดจากการที่การไหลเวียนของเลือดถูกอุดตัน อาการที่สำคัญคือ

  • หากอุดตันที่ขาจะมีอาการปวดน่อง
  • บวมบริเวณน่อง
  • บริเวนน่องจะอุ่น
  • กดเจ็บบริเวณน่อง

อาการอาจจะไม่ครบทุกอย่าง เมื่อสงสัยแพทย์จะสั่งการตรวจพิเศษต่อ

เมื่อไรจึงจะพบแพทย์

การตรวจร่างกายหลอดเลือดดำอุดตัน

การตรวจร่างกายต้องใช้การตรวจหลายอย่างมาช่วยในการวินิจฉัย

  1. บวมเท้าที่เป็นข้างเดียว และอาจจะกดเจ็บบริเวณน่อง
  2. เมื่อจับปลายเท้ากระดกเข้าหาตัวโดยที่เข่าเหยียดตรง[เรียกการตรวจนี้ว่า Homans Sign ]
  3. อาจจะตรวจพบว่าหลอดเลือดดำโป่งและอาจจะคลำได้ ถ้าเส้นเลือดอักเสบเวลาคลำจะปวด
  4. อาจจะมีไข้ต่ำๆ

การวินิจฉัยหลอดเลือดดำอุดตัน

หากเป็นหลอดเลือดดำที่ผิวจะวินิจฉัยได้ง่าย ส่วนหลอดเลือดดำลึกอุดตันจะต้องอาศัยการตรวจ

venous ultrasound

  • เป็นการตรวจมาตราฐานสำหรับการวินิจฉัยโรคหลอดเลือดดำลึกอุดตัน
  • แพทย์จะตรวจพบลิ่มเลือด ขนาดลิ่มเลือดและตำแหน่งที่อุดตัน
  • การตรวรนี้จะเห็นชัดหลอดเลือดดำบริเวณตั้งแต่เข่าขึ้นไป แต่หลอดเลือดผิวจะมองไม่ชัด

การตรวจ D-dimer

เมื่อเกิดลิ่มเลือดก็จะทำให้ตรวจพบ D-dimer ในเลือด หากการตรวจให้ผลลบ แสดงว่าไม่มีลิ่มเลือด

การตรวจอื่นๆ

  • venography คือการฉีดสีเข้าไปในเส้นเลือดที่สงสัยเพื่อดูว่ามีลิ่มเลือดอุดหรือไม่ แต่ให้ผลการตรวจไม่แม่นยำ และอาจจะเกิดอาการแพ้จึงไม่นิยม
  • การตรวจ MRI,CT Scan

การรักษาโรคหลอดเลือดดำอุดตัน

หลอดเลือดดำผิวอุดตัน

  • ประคบอุ่น
  • พันเท้าด้วยยางยืด
  • ให้ยาลดการอักเสบกลุ่ม NSAIDS

หลอดเลือดดำลึกอุดตัน

ผู้ป่วยที่เป็นโรคหลอดเลือดดำอุดตันที่ไม่มีโรคแทรกซ้อนจะใช้เวลารักษาประมาณ 3 เดือน โดยการให้ยาป้องกันการเกิดลิ่มเลือด

ยาที่ใช้ในการรักษาโรคหลอดเลือดดำอุดตัน

ผู้ที่มีโรคหลอดเลือดดำลึกอุดตันจะต้องได้รับยาป้องกันการเกิดลิ่มเลือดเพื่อป้องกันลิ่มเลือดไปอุดปอด ยาป้องกันลิ่มเลือดที่ใช้

 

  • Heparin
  • Low molecular weight heparin ได้แก่  enoxaparin 
  • Warfarin (Coumadin)
  • ยาในกลุ่ม direct oral anticoagulants (DOACs).

ระหว่าที่ท่านรับประทานยาป้องกันลิ่มเลือดให้ปฏิบัติตัวดังนี้

  • ไปตรวจตามนัดอย่างสม่ำเสมอ
  • รับประทานยาป้องกันอย่างเคร่งครัดอย่างน้อย3-6เดือน
  • การรับประทานผักหากมากเกินไปจะทำให้ยาออกฤทธิ์น้อยลง ท่านจะต้องรับประทานผักปริมาณสม่ำเสมอ อย่ามากบ้าน้อยบ้าง
  • เฝ้าระวังเรื่องมีเลือดออกผิดปกติ
  • อย่าซื้อยา สมุนไพร หรือยาอื่นๆรับประทานเอง
  • เมื่อจะผ่าตัดหรือถอนฟันให้แจ้งแพทย์ว่าท่านรับประทานยาป้องกันลิ่มเลือด
  • ยาปฏิชีวนะบางชนิดมีผลต่อยาป้องกันลิ่มเลือด

การผ่าตัดเพื่อรักษาโรคหลอดเลือดดำอุดตันจากลิ่มเลือด

จะใช้ผ่าตัดในกรณีที่ไม่สามารถรับประทานยาป้องกันลิ่มเลือด หรือเกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำซ้ำวาก และส่วนใหญ่จะผ่าตัดใส่ตัวกรองลิ่มเลือดที่หลอดเลือดดำใหญ่

โรคแทรกซ้อนที่สำคัญของลิ่มเลือดอุดหลอดเลือดดำ

โรคแทรกซ้อนที่สำคัญคือ ลิ่มเลือดไปอุดหลอดเลือดในปอด หากมีโรคแทรกซ้อนนี้จะมีอาการเจ็บหน้าอก หายใจหอบซึ่งเป็นภาวะที่อันตรายมาก

อาการเตือนว่าลิ่มเลือดอุดหลอดเลือดในปอด

  • เกิดอาการหายใจเหนื่อยหอบเฉียบพลัน
  • เกิดอาการแน่หน้าอกเฉียบพลัน อาการจะเป็นมากเมื่อหายใจลึกๆหรือไอ
  • หน้ามืดเป็นลม
  • ไอ เสมหะมีเลือดปน

 

หากวินิจฉัยว่าเป็น dvt จะต้องรีบให้การรักษาโดยรับตัวไวในโรงพยาบาลแพทย์จะเลือกให้ heparin หรือ low molecular weight heparin หลังจากนั้นต้องให้ warfarin เพื่อป้องกันลิ่มเลือดอีก 3 เดือน

การป้องการคือการลดปัจจัยเสี่ยงของการเกิดลิ่มเลือดในหลอดเลือดดำลึกและการป้องกันเส้นเลือดขอด

วิตามินอีช่วยลดการเกิดโรคนี้ อ่านที่นี่

การป้องกันการอุดตันของหลอดเลือดดำลึก

  1. อย่านั่งท่าเดียวนานๆเช่น การเดินทางโดยเครื่องบินในระยะไกล ควรยืนขึ้นและเดินไปมาทุก 1 - 2 ชั่วโมงหมั่นขยับแขน ขา ข้อเท้า และเท้า เพื่อเพิ่มการไหลเวียนของเลือด
  2. หลีกลี่ยงการสูบบุหรี่ เพราะบุหรี่ทำให้เกิดลิ่มเลือดได้ง่าย
  3. ไม่นั่งไกว้ห้าง
  4. ใส่ถุงเท้ายาวชนิดช่วยพยุงขาเพื่อช่วยพยุงหลอดเลือดขาเมื่อต้องทำงานที่ต้องยืนนานๆ
  5. หลีกเลี่ยงการยืนนานๆ หากต้องยืนนานๆจะต้องมีการพักและยกเท้าสูง