Urine Albumin-to-Creatinine Ratio (UACR): การตรวจสุขภาพไตที่คุณควรรู้

Urine Albumin-to-Creatinine Ratio (UACR) เป็นการตรวจปัสสาวะที่ช่วยบ่งบอกถึงความเสี่ยงของโรคไต โดยเฉพาะในระยะเริ่มต้น บทความนี้จัดทำโดย นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์ที่มีประสบการณ์ 30 ปี เพื่อให้ประชาชนเข้าใจการตรวจ UACR เหตุผลที่ต้องตรวจ วิธีเตรียมตัว และการแปลผล

Urine Albumin-to-Creatinine Ratio (UACR) คืออะไร?

Urine Albumin-to-Creatinine Ratio (UACR) เป็นการตรวจปัสสาวะที่วัดปริมาณอัลบูมิน (albumin) ซึ่งเป็นโปรตีนชนิดหนึ่ง เทียบกับปริมาณครีอะตินิน (creatinine) ในปัสสาวะ โดยรายงานผลเป็นอัตราส่วน (mg/g) อัลบูมินเป็นโปรตีนที่ปกติอยู่ในเลือด ช่วยสร้างกล้ามเนื้อ ซ่อมแซมเนื้อเยื่อ และต่อสู้กับการติดเชื้อ แต่ควรอยู่ในเลือด ไม่ใช่ในปัสสาวะ หากพบอัลบูมินในปัสสาวะ เรียกว่า อัลบูมินนูเรีย (albuminuria) หรือโปรตีนในปัสสาวะ ซึ่งบ่งบอกถึงความเสียหายของไต

งานหลักของไตคือการกรองเลือด โดยเก็บสิ่งสำคัญ เช่น โปรตีน ไว้ในเลือด และกำจัดของเสียกับน้ำส่วนเกินออกทางปัสสาวะ หากไตแข็งแรง อัลบูมินจะถูกกรองกลับเข้าสู่กระแสเลือด แต่หากไตเสียหาย อัลบูมินจะรั่วออกมาในปัสสาวะ ผู้ที่มีอัลบูมินในปัสสาวะสูงมีความเสี่ยงที่โรคไตเรื้อรังจะลุกลามไปสู่ภาวะไตวายมากขึ้น การวัด UACR ช่วยปรับผลให้มีความสม่ำเสมอ แม้ว่าปริมาณน้ำในปัสสาวะจะแตกต่างกัน จึงเป็นวิธีที่แม่นยำในการตรวจหาความเสียหายของไตในระยะเริ่มต้น

ทำไมต้องตรวจ UACR?

แพทย์จะสั่งตรวจ UACR เพื่อ:

• ตรวจหาความเสียหายของไตในระยะเริ่มต้น: เช่น โรคไตเรื้อรัง (chronic kidney disease) หรือโรคไตจากเบาหวาน (diabetic nephropathy)
• ติดตามการทำงานของไต: ในผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัว เช่น เบาหวาน, ความดันโลหิตสูง, หรือโรคหัวใจ
• ประเมินความเสี่ยงของโรคไต: ในผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคไต หรือมีปัจจัยเสี่ยง เช่น การสูบบุหรี่
• ติดตามผลการรักษา: เพื่อดูว่าการรักษา เช่น การควบคุมระดับน้ำตาลหรือความดันโลหิต ช่วยลดการรั่วของอัลบูมินได้หรือไม่

เมื่อไรควรตรวจ UACR?

คุณอาจต้องตรวจ UACR หากคุณ:

• เป็นโรคเบาหวาน (โดยเฉพาะเบาหวานชนิดที่ 2 หรือเบาหวานชนิดที่ 1 ที่เป็นมานานกว่า 5 ปี)
• มีความดันโลหิตสูง
• มีประวัติครอบครัวเป็นโรคไต
• มีอาการบ่งบอกถึงปัญหาไต เช่น ปัสสาวะเป็นฟอง, บวมตามร่างกาย, หรือปัสสาวะเปลี่ยนสี
• มีโรคหัวใจหรือหลอดเลือด

แนวทางจาก American Diabetes Association แนะนำให้ผู้ป่วยเบาหวานตรวจ UACR อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง เพื่อติดตามสุขภาพไต

ขั้นตอนการตรวจ UACR

การตรวจ UACR เป็นการตรวจปัสสาวะที่ง่ายและไม่เจ็บตัว โดยมีขั้นตอนดังนี้:

1. แพทย์หรือพยาบาลจะให้ภาชนะสำหรับเก็บปัสสาวะ
2. เก็บปัสสาวะในตอนเช้าครั้งแรก (first morning urine) หรือเก็บแบบสุ่ม (spot urine) ตามคำแนะนำของแพทย์ ปริมาณปัสสาวะที่ต้องใช้เพียงเล็กน้อย (ประมาณ 2 ช้อนโต๊ะ)
3. ส่งตัวอย่างปัสสาวะไปยังห้องปฏิบัติการเพื่อวิเคราะห์ปริมาณอัลบูมินและครีอะตินิน

ความเสี่ยง: การตรวจ UACR ไม่มีความเสี่ยง เพราะเป็นเพียงการเก็บปัสสาวะ ไม่มีการเจาะหรือใช้เครื่องมือใดๆ

ค่า UACR ปกติคือเท่าไหร่?

ค่า UACR วัดเป็นมิลลิกรัมของอัลบูมินต่อกรัมของครีอะตินิน (mg/g) โดยแบ่งระดับดังนี้:

• ปกติ: น้อยกว่า 30 mg/g
• อัลบูมินในปัสสาวะสูงเล็กน้อย (microalbuminuria): 30–300 mg/g
• อัลบูมินในปัสสาวะสูงมาก (macroalbuminuria): มากกว่า 300 mg/g

หากผล UACR สูง ควรตรวจซ้ำเพื่อยืนยัน โดยผลที่สูงสองครั้งในช่วงสามเดือนขึ้นไปบ่งบอกถึงโรคไต

หมายเหตุ: ค่าปกติอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อแปลผล

ค่า UACR ผิดปกติบ่งบอกอะไร?

ค่า UACR สูง

หากค่า UACR สูงกว่าปกติ อาจบ่งบอกถึง:

• โรคไตเรื้อรัง: ความเสียหายของตัวกรองในไต (glomeruli) ทำให้อัลบูมินรั่วออกมา
• โรคไตจากเบาหวาน: ระดับน้ำตาลในเลือดสูงเป็นเวลานานทำลายหลอดเลือดในไต
• ความดันโลหิตสูง: ความดันสูงทำลายหลอดเลือดในไต
• การอักเสบหรือการติดเชื้อ: เช่น การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ หรือโรคแพ้ภูมิตัวเอง เช่น โรคลูปัส
• ภาวะชั่วคราว: เช่น หลังออกกำลังกายหนัก, มีไข้, หรือภาวะขาดน้ำ

คำแนะนำ: หากค่า UACR สูง ควรตรวจซ้ำเพื่อยืนยันผล และปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติม เช่น การตรวจ eGFR เพื่อประเมินการทำงานของไต

ค่า UACR ต่ำ

ค่า UACR ที่ต่ำ (น้อยกว่า 30 mg/g) มักบ่งบอกว่าไตทำงานปกติ อย่างไรก็ตาม หากค่า UACR ต่ำแต่มีอาการอื่น เช่น ปัสสาวะเปลี่ยนสีหรือบวม ควรตรวจเพิ่มเติมเพื่อหาสาเหตุ

ตารางความสัมพันธ์ของ UACR และ eGFR กับความเสี่ยงโรคไต

UACR และ eGFR (อัตราการกรองของไตโดยประมาณ) ช่วยประเมินความเสี่ยงและระยะของโรคไต ดังนี้:

หมายเหตุ: สีในตารางบ่งบอกระดับความเสี่ยงของการลุกลามของโรคไต (สีเขียว: ความเสี่ยงต่ำ, สีเหลือง: ความเสี่ยงปานกลาง, สีส้ม: ความเสี่ยงสูง, สีน้ำเงิน: ความเสี่ยงสูงมาก, สีแดง: ความเสี่ยงสูงสุด)

วิธีเตรียมตัวก่อนตรวจ UACR

นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร แนะนำขั้นตอนต่อไปนี้เพื่อให้ผลการตรวจแม่นยำ:

1. หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายหนัก: 24 ชั่วโมงก่อนตรวจ เพราะการออกกำลังกายอาจเพิ่มปริมาณอัลบูมินในปัสสาวะชั่วคราว
2. ดื่มน้ำให้เพียงพอ: เพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ ซึ่งอาจส่งผลต่อผลตรวจ
3. แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้: เช่น ยาลดความดันโลหิต (เช่น ACE inhibitors หรือ ARBs) หรือยาแก้ปวด (NSAIDs) เพราะอาจส่งผลต่อผลตรวจ
4. เก็บปัสสาวะให้ถูกวิธี: มักใช้ปัสสาวะในตอนเช้า (first morning urine) หรือเก็บแบบสุ่ม (spot urine) ตามคำแนะนำของแพทย์

การตรวจอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง

แพทย์อาจสั่งตรวจเพิ่มเติมร่วมกับ UACR เพื่อวินิจฉัยให้แน่ชัด เช่น:

• Estimated Glomerular Filtration Rate (eGFR): ตรวจการทำงานของไตผ่านระดับครีอะตินินในเลือด
• Urinalysis: ตรวจปัสสาวะเพื่อหาความผิดปกติ เช่น เลือดหรือโปรตีนในปัสสาวะ
• Blood Urea Nitrogen (BUN): วัดระดับของเสียในเลือดเพื่อประเมินการทำงานของไต
• การถ่ายภาพ: เช่น อัลตราซาวนด์หรือ CT scan เพื่อดูโครงสร้างของไตและทางเดินปัสสาวะ ช่วยตรวจหานิ่วในไต, เนื้องอก, หรือความผิดปกติอื่นๆ
• การตัดชิ้นเนื้อไต (Kidney Biopsy): ในบางกรณี เพื่อตรวจหาโรคไตบางประเภท เช่น glomerulonephritis โดยแพทย์จะใช้เข็มเจาะเนื้อเยื่อไตเล็กน้อยเพื่อตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์

หากผล UACR หรือ eGFR บ่งบอกถึงปัญหาไต แพทย์อาจแนะนำให้พบ นักไตวิทยา (nephrologist) เพื่อให้คำปรึกษาและวางแผนการรักษา

การดูแลตัวเองหากผล UACR ผิดปกติ

หากผล UACR สูง คุณสามารถดูแลตัวเองเบื้องต้น ดังนี้:

• ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด: หากเป็นเบาหวาน ควรรับประทานยาตามแพทย์สั่งและควบคุมอาหาร
• ควบคุมความดันโลหิต: รับประทานยาลดความดันตามแพทย์สั่ง และลดการบริโภคเกลือและโซเดียม
• รับประทานยาลดอัลบูมิน: แพทย์อาจสั่งยา ACE inhibitors (เช่น lisinopril) หรือ ARBs (เช่น losartan) เพื่อลดการรั่วของอัลบูมิน แม้ว่าความดันโลหิตจะปกติ
• ลดน้ำหนัก: หากน้ำหนักเกิน เพราะน้ำหนักตัวมากอาจเพิ่มแรงกดดันต่อไต
• เลิกสูบบุหรี่: เพราะการสูบบุหรี่อาจทำให้หลอดเลือดในไตเสียหายมากขึ้น
• ดื่มน้ำให้เพียงพอ: เพื่อช่วยให้ไตทำงานได้ดีขึ้น
• หลีกเลี่ยงยาที่ทำร้ายไต: เช่น ยาแก้ปวด NSAIDs (เช่น ibuprofen, naproxen) หากไม่จำเป็น
• ระวังสีย้อมคอนทราสต์: หากต้องตรวจด้วย CT scan หรือ MRI แจ้งแพทย์เกี่ยวกับภาวะไต เพื่อป้องกันภาวะไตวายเฉียบพลัน

วิธีป้องกันความเสียหายของไต

คุณสามารถป้องกันความเสียหายของไตได้โดย:

• ตรวจไตเป็นประจำ: ตรวจ UACR และ eGFR อย่างน้อยปีละ 1 ครั้ง โดยเฉพาะถ้าคุณมีโรคประจำตัว เช่น เบาหวานหรือความดันโลหิตสูง
• รับประทานอาหารเพื่อสุขภาพ: เลือกอาหารที่มีโซเดียม ไขมันอิ่มตัว และน้ำตาลต่ำ แต่มีผลไม้สด, ผัก, ธัญพืชไม่ขัดสี, เนื้อไม่ติดมัน, ปลา, และสัตว์ปีกสูง หลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป
• ออกกำลังกายสม่ำเสมอ: เช่น เดินเร็ว 30 นาที 5 วันต่อสัปดาห์ เพื่อรักษาน้ำหนักและสุขภาพโดยรวม
• ระวังอาหารเสริม: ปรึกษาแพทย์ก่อนใช้วิตามิน, สมุนไพร, อาหารเสริมลดน้ำหนัก, หรืออาหารเสริมเพาะกาย เพราะบางชนิดอาจทำร้ายไต
• ตรวจสอบยาที่ใช้: ตรวจสอบกับแพทย์ว่ายาที่ใช้เหมาะสมกับอายุและการทำงานของไตหรือไม่

ภาพประกอบ

การตรวจ UACR ในประเทศไทย

การตรวจ UACR สามารถทำได้ที่โรงพยาบาลหรือคลินิกทั่วไปในประเทศไทย เช่น รพ.สต., โรงพยาบาลรัฐ และโรงพยาบาลเอกชน ค่าใช้จ่ายโดยทั่วไปอยู่ที่ 300–800 บาท ขึ้นอยู่กับสถานที่ ผลการตรวจมักทราบภายใน 1–2 วัน ดูข้อมูลเพิ่มเติมเกี่ยวกับ

ตารางสรุปค่า UACR

สรุป

Urine Albumin-to-Creatinine Ratio (UACR) เป็นการตรวจที่สำคัญเพื่อดูการทำงานของไตและความเสี่ยงของโรคไตเรื้อรัง โดยเฉพาะในผู้ป่วยเบาหวานหรือความดันโลหิตสูง หากผลผิดปกติ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อตรวจเพิ่มเติมและดูแลสุขภาพไตอย่างเหมาะสม

ทบทวนวันที่: 21 เมษายน 2568
โดย: นพ.ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร, อายุรแพทย์

เอกสารอ้างอิง

• National Kidney Foundation: Albuminuria
• American Diabetes Association: Kidney Disease (Nephropathy)
• NIDDK: Evaluate Albuminuria
• KDIGO: CKD Evaluation and Management

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ UACR (FAQ)

Urine Albumin-to-Creatinine Ratio (UACR) คืออะไร?

Urine Albumin-to-Creatinine Ratio (UACR) เป็นการตรวจปัสสาวะที่วัดปริมาณอัลบูมินเทียบกับครีอะตินิน เพื่อบ่งบอกความเสี่ยงโรคไต

ค่า UACR ปกติคือเท่าไหร่?

ค่า UACR ปกติอยู่ที่น้อยกว่า 30 mg/g แต่ค่าอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการ

อะไรทำให้ค่า UACR สูง?

ค่า UACR สูงอาจเกิดจากโรคไตเรื้อรัง, โรคไตจากเบาหวาน, ความดันโลหิตสูง, หรือการอักเสบในร่างกาย

ต้องเตรียมตัวอย่างไรก่อนตรวจ UACR?

หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายหนัก 24 ชั่วโมงก่อนตรวจ และแจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาที่ใช้