การส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการ และการตรวจพิเศษต่าง ๆ

1. Routine laboratory tests

การตรวจความสมบูรญ์ของเลือด CBC พบว่าผู้ป่วยมโลหิตจางเซลล์เม็ดแดงมีขนาดเล็ก( MCV มีขนาดเล็ก) บ่งว่าผู้ป่วยอาจมีขาดธาตุเหล็ก iron deficiency anemia จากโรคกระเพาะอาหาร หรือเนื้องอก หรือมะเร็งในทางเดินอาหาร
การตรวจอุจจาระอาจพบพยาธิ์ parasite ที่ทำให้เกิดอาการของ dyspepsia เช่นพยาธิ์ไส้เดือนตัวกลม ascaris, strong yloides, หรือ giardia lambia ส่วนการตรวจอุจจาระแล้วพบว่ามเลือดี occult blood เป็นบวก บ่งว่าผู้ป่วยอาจมีโรคที่เป็นสาเหตุของอาการอาหารไม่ย่อย

การตรวจทางห้องปฏิบัติการอื่น ๆ ที่มีประโยชน์ในการหาสาเหตุของอาการ dyspepsia

ตรวจระดับ Calcium ในเลือด การมแคลเซี่ยมในเลือดสูงี hypercalcemia สามารถทำให้เกิดอาการอาการอาหารไม่ย่อย dyspepsia ได้เนื่องจากผู้ป่วย hypercalcemia มีโอกาสเกิด peptic ulcer ได้มากกว่าคนทั่วไป หรือเกิดแน่นท้อง dyspepsia จาก การบีบตัวของลำไส้ผิดปกติ ซึ่งเป็นผลจากการมี hypercalcemia แต่ในทางปฏิบัติพบว่าภาวะ hypercalcemia พบได้น้อยมากในผู้ป่วยแน่นท้อง dyspepsia การตรวจหาระดับ Ca+ ในผู้ป้วยป่วยทุกรายอาจจะไม่คุ้มค่า
ตรวจการทำงานของตับ Liver function tests การตรวจพบว่า bilirubin, SGOT, SGPT, หรือ AP มีระดับสูงกว่าปกติ บ่งว่าผู้ป่วยน่าจะมีความผิดปกติของตับ หรือทางเดินน้ำดี เช่น นิ่วในท่อน้ำดีCBD stone, หรือมีก้อนที่ตับ ซึ่งผู้ป่วยอาจมาพบแพทย์ด้วยอาการที่คล้ายกับอาการอาหารไม่ย่อย dyspepsia ได้
ความผิดปกติของต่อมไธรอยด์ ทั้งต่อมไทรอยด์เป็นพิษ hyperthyroid หรือต่อมไทรอยด์ทำงานน้อย hypothyroid สามารถทำให้เกิดอาการอาหารไม่ย่อยdyspepsia ได้โดยเฉพาะผู้ป่วยต่อมไทรอยด์เป็นพิษ hyperthyroid มักมาพบแพทย์บ่อย ๆ ด้วยอาการของอาหารไม่ย่อย dyspepsia และน้ำหนักลด ดังนั้นในกรณีที่สงสัยควรส่งตรวจดูการทำงานของต่อมไธรอยด์
ผู้ป่วยตับอ่อนอักเสบเรื้อรัง chronic pancreatitis,เนื้องอกตับอ่อน pancreatic tumor, sphincter of oddi dysfunction, โรคกระเพาะที่มีโรคแทรกซ้อน สามารถมีระดับของ amylase และ lipase ในเลือดสูงขึ้นร่วมกับอาการอาหารไม่ย่อย dyspepsia ได้ ดังนั้นการเจาะตรวจ serum amylase หรือ lipase ในผู้ป่วยที่สงสัยว่าจะมีความผิดปกติต่าง ๆ เหล่านี้จะช่วยในการวินิจฉัยภาวะดังกล่าว
การทดสอบการตั้งครรภ์Pregnancy test ในผู้ป่วยหญิงวัยเจริญพันธ์ที่มีอาการอาหารไม่ย่อย dyspepsia เป็นมาไม่นาน ควรนึกถึงการตั้งครรภ์เสมอ ในกรณีที่สงสัยควรส่งตรวจตรวจปัสสาวะทดสอบการตั้งครรภ์ pregnancy test
การตรวจBreath test Hydrogen breath test มีประโยชน์ในการช่วยวินิจฉัยภาวะการติดเชื้อ H pylori ในกระเพาะ
ผู้ที่มีการดูดซึม lactose หรือ fructose ผิดปกติ อาจมาด้วยอาการของอาหารไม่ย่อย dyspepsia ได้โดยเฉพาะ ผู้ป่วยที่มีอาการแน่นท้อง bloating เป็นอาการเด่น

การตรวจทางรังสีวิทยา

การกลืนแป้งตรวจกระเพาะอาหาร Barium UGI study มีความไวน้อยกว่าการส่องกล้องตรวจกระเพาะอาหาร endoscopy ในการตรวจหาแผลในทางเดินอาหารส่วนบน การตรวจโดยการทำ barium stustudy ไม่สามารถนำชิ้นเนื้อมาตรวจทางพยาธิวิทยาได้ โดยเฉพาะในกรณีที่สงสัยว่าจะเป็นมะเร็งในกระเพาะอาหาร ในปัจจุบันจึงถือว่าการทำส่องกล้อง เป็นการตรวจมาตรฐานในการวินิจฉัย peptic ulcer (PU) ในผู้ป่วยที่มาด้วยอาการอาหารไม่ย่อย dyspepsia
สวนสีดูลำไส้ใหญ่หรือ Barium enema หรือการส่องกล้องดูลำไส้ใหญ่ colonoscopy เพื่อตรวจมะเร็งลำไส้ใหญ่ เพราะผู้ป่วยมะเร็งของลำไส้ใหญ่บางรายอาจมาพบแพทย์ด้วยอาการแน่นท้องอาหารไม่ย่อย dyspepsia โดยเฉพาะมะเร็งของ ลำไส้ใหญ่ด้านขวา หรือบริเวณส่วนกลางของลำไส้ใหญ่ การทำ barium enema หรือ colonoscopy สามารถช่วยในการวินิจฉัยภาวะนี้ได้
การตรวจคลื่นเสียงความถี่สูงส่วนบนของท้อง Ultrasound of upper abdomem บางครั้งการมีก้อนในตับอาจทำให้เกิดอาการอึดอัดแน่นท้องคล้ายอาการอาหารไม่ย่อย การทำ ultrasound สามารถช่วยยืนยันการวินิจฉัยนี้ได้ ส่วนการพบนิ่วในถุงน้ำดีในผู้ป่วย ที่มีอาการของ dyspepsia บ่งว่าแพทย์ควรทำการประเมินอาการของผู้ป่วยใหม่ว่าเป็นปวดท้องจากท่อน้ำดีบีบตัว biliary colic หรือไม่ โดยประวัติที่จะช่วยแยกได้มากคือความรุนแรงของอาการปวดท้องและลักษณะของอาการปวดท้อง ผู้ป่วย biliary colic มักปวดรุนแรง และอาการมักเป็น ๆ หาย ๆ ไม่มีรูปแบบที่แน่นอน โดยบางวันอาจปวดมากแต่บางวันไม่มีอาการเลย ส่วน dyspepsia มักปวดท้องไม่รุนแรงและอาการมักเป็น ๆ หาย ๆ แบบเป็นช่วงๆ คือช่วงที่มีอาการมักเป็นติดต่อกันหลายวัน และเมื่ออาการดีขึ้นมักดีขึ้นเป็นระยะเวลานานหลายวันเช่นกัน
การตรวจ CT scan ในผู้ป่วยสูงอายุที่มาด้วยอาการของอาหารไม่ย่อย dyspepsia และมสัญญาณเตือน เช่น น้ำหนักลด, ซีด, ปวดท้องมาก, แต่การตรวจโดยวิธีอื่น เช่น การส่องกล้องแล้วไม่พบความผิดปกติ การทำ CT scan ของช่องท้องสามารถช่วยวินิจฉัยความผิดปกติบางอย่างที่เป็นสาเหตุของอาการผู้ป่วยได้

การตรวจกรดในหลอดอาหาร24 hr esophageal pH monitoring

ผู้ป่วย dyspepsia จำนวนหนึ่งจะมีอาการของ GERD ร่วมด้วย ซึ่งเรามักเรียกผู้ป่วยกลุ่มนี้ว่า reflux like dyspepsia ในผู้ป่วยกลุ่มนี้จะมีอยู่จำนวนหนึ่งที่เป็น GERD แม้ว่าผู้ป่วย reflux like dyspepsia จะตอบสนองดีต่อการให้ยาลดกรด (2 ใน 3 ของผู้ป่วยอาการดีขึ้นเมื่อได้ยาลดกรด) แต่ก็พบว่าผู้ป่วยจำนวนไม่น้อย แม้อาการจะดีขึ้นแต่ก็ไม่หายสนิท หรือในบางรายอาการไม่ดีขึ้นเลย ซึ่งถ้าผู้ป่วยกลุ่มนี้เป็น GERD จริง อาจจำเป็นที่จะต้องได้รับยาลดกรดขนาดสูงขึ้น ในกรณีที่แพทย์ไม่ทราบการวินิจฉัย อาจจะไม่มีความมั่นใจในการปรับยา หรือให้คำแนะนำแก่ผู้ป่วย การมำ 24 hr pH monitoring สามารถช่วยยืนยันการวินิจฉัย และช่วยให้แพทย์และผู้ป่วยมั่นใจในแนวทางการรักษาภาวะ GERD ซึ่งมักเป็นเรื้อรังนี้มากขึ้น
ในปัจจุบันการตรวจ 24 hr esophageal pH monitoring ถือเป็นการตรวจมาตรฐานในการวินิจฉัย GERD ซึ่งมีข้อบ่งชี้ในรายที่ไม่แน่ใจในการวินิจฉัย และเพื่อประเมินผลการรักษาด้วยยาลดกรดในบางราย เช่น รายที่ทราบการวินิจฉัยว่าเป็น GERD แล้ว แต่ผู้ป่วยได้ยาลดกรดในขนาดสูง แล้วอาการยังไม่ดีขึ้น หรือในรายที่มีภาวะ Barrett’s esophagus ซึ่งมีความจำเป็นในการประเมินว่ายาที่ให้เพียงพอในการลดกรดหรือไม่

การส่องกล้องตรวจภายในทางเดินอาหารส่วนบน (upper endoscopy)

การส่องกล้องดูภายในทางเดินอาหารส่วนบน ถือเป็นการตรวจมาตรฐานในการตรวจหาความผิดปกติของทางเดินอาหารส่วนบนในผู้ป่วยแน่ท้องอาหารไม่ย่อย dyspepsia เนื่องจากมีความแม่นยำสูง และในกรณีที่จำเป็นต้องตัดชิ้นเนื้อมาตรวจทางพยาธิวิทยา ก็สามารถที่จะทำได้โดยมีความแม่นยำสูงมากในการวินิจฉัยโรคแผลในกระเพาะอาหาร หรือลำไส้เล็กส่วนต้น, หลอดอาหารอักเสบ (erosive esophagitis), และภาวะ Barrett’s esophagus รวมทั้งมะเร็งภายในทางเดินอาหารส่วนต้น
ดังนั้นผู้ป่วย dyspepsia ทุกรายที่มลักษณะดังต่อไปนี้ ควรได้รับการส่องกล้องตรวจดู

มีสัญญาณอันตราย ได้แก่

กลืนลำบาก
มีประวัติอาเจียนเป็นเลือด,ถ่ายอุจจาระสีดำ หรือมีภาวะซีดจากการขาดธาตุเหล็ก
น้ำหนักลดโดยไม่สามารถหาเหตุผลมาอธิบายได้
อาเจียนต่อเนื่อง

อายุเมื่อเริ่มมีอาการมากกว่า55ปีขึ้นไป และไม่มีประวัติให้สงสัยว่ายาหรืออาหารอาจเป็นสาเหตุ เนื่องจากอุบัติการณ์ของโรคมะเร็งกระเพาะอาหารจะสูงขึ้น เมื่ออายุมากขึ้น
ผู้ป่วยอายุน้อยที่ไม่มีสัญญาณอันตรายแต่อาการไม่ดีขึ้นหรือกลับเป็นซ้ำบ่อยๆหลังได้รับการรักษาด้วยยาแบบครอบคลุม ควรพิจารณารับการส่องกล้อง
ผู้ป่วยที่มีอายุมากกว่า 45 ปี ที่มีอาการ dyspepsia มาไม่นาน และไม่เคยเป็นมาก่อนควรได้รับการตรวจโดยการส่องกล้อง เนื่องจากมีความเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งภายในกระเพาะอาหารมากขึ้น
นอกจากนี้ผู้ป่วยที่มีความกังวล หรือกลัวว่าจะเป็นมะเร็งกระเพาะอาหารมาก การส่องกล้องก็เป็นการตรวจที่สามารถช่วยยืนยันให้ผู้ป่วยคลายความกังวลดังกล่าว

ในปัจจุบันยังไม่มีข้อตกลงแน่นอนถึงแนวทางในการส่องกล้องผู้ป่วย dyspepsia ที่มีอายุน้อยกว่า 45 ปี ที่ไม่มี alarm feature ซึ่งมีแนวทางในการดูแลได้ 3 แนวทางคือ

ให้การรักษาไปก่อนEmpiric antisecretory therapy
ตรวจหาเชื้อ H.pylori
ให้ส่องกล้องตรวจ Early endoscopy

1.ให้การรักษาไปก่อน Empiric antisecretory therapy

การให้ยาลดกรด เช่น H2 blocker หรือ PPI ในการรักษาผู้ป่วยอาการอาหารไม่ย่อยโดยที่ไม่ได้ตรวจหาสาเหตุ พบว่าสามารถลดอาการของผู้ป่วยได้ดี ผู้ป่วยแน่นท้อง dyspepsia ที่ตอบสนองดีต่อยาลดกรดมักจะได้แก่ผู้ป่วยที่เป็นแผลที่กระเพาะ peptic ulcer, GERD ข้อเสียของการรักษาด้วยวิธีนี้คือผู้ป่วยที่เป็นโรคกระเพาะที่เกิดจากเชื้อ H pylori ซึ่งเป็นสาเหตุของโรคกระเพาะจะไม่ได้รับการรักษาที่ต้นเหตุ

2. ตรวจหาเชื้อTest and treat for H. pylori

เชื้อ H. pylori สัมพันธ์กับการเกิดแผลที่ลำไส้เล็กส่วนต้นและแผลที่กระเพาะมากกว่า 80% และ 50% พบว่าการรักษา H. pylori infection ในผู้ป่วย dyspepsia ที่ยังไม่เคยสืบค้นหาสาเหตุมาก่อนสามารถลดอัตราการส่องกล้อง และอาการในผู้ป่วย dyspepsia ลงได้

3.การส่องกล้อง Early endoscopy

การส่องกล้องตรวจภายในทางเดินอาหารเป็นการตรวจที่มีความแม่นยำสูง และมีภาวะแทรกซ้อนต่ำ ซึ่งถือเป็นการตรวจมาตรฐานในการตรวจหาความผิดปกติภายในทางเดินอาหารส่วนบน สามารถวินิจฉัยสาเหตุของอาหารไม่ย่อย dyspepsia เช่นโรคกระเพาะ กรดไหลย้อน และมะเร็ง

การวินิจฉัย

การรักษา