โภชนะบำบัดสำหรับรักษาโรคเบาหวาน

สำหรับผู้ที่เป็นเบาหวานหรือเสี่ยงต่อการเกิดโรคเบาหวาน ควรจะได้รับความรู้เกี่ยวกับโภชนะบำบัด

โรคเบาหวานและการรับประทานอาหาร

แนวทางการรับประทานอาหารเพื่อสุขภาพที่ดีสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน

การเลือกรับประทานอาหารอย่างถูกต้องเพื่อสุขภาพ เป็นสิ่งที่สำคัญในการควบคุมระดับน้ำตาลในเลือดของผู้ป่วยเบาหวาน เมื่อควบคุมระดับน้ำตาลได้ดีโรคแทรกซ้อนก็จะลดลงด้วย

หลักการควบคุมง่ายๆในการคุมอาหาร

• รับประทานอาหารให้ครบ 5 หมู่
• รับประทานข้าวเป็นหลัก สลับกับอาหารพวกแป้งเป็นบางมื้อ
• รับประทานพืชผักให้มาก และรับประทานผลไม้เป็นประจำ
• รับประทานเนื้อปลา เนื้อสัตว์ไม่ติดมัน ไข่ และถั่วเมล็ดเป็นประจำ
• ดื่มนมให้พอเหมาะกับวัย
• หลีกเลี่ยงอาหาร หวาน มัน และเค็ม
• รับประทานอาหาร 3 มื้อ และอาหารว่างหนึ่งมื้อ และรับประทานอาหารให้เป็นเวลา ห้ามงดอาหาร
• รับประทานอาหารให้หลากหลายเพื่อที่รางกายจะได้รับสารอาหารอย่างเพียงพอ โดยพิจารณาจากภาพให้รับประทานอาหารได้มากบริเวณฐาน และรับประทานน้อยบริเวณยอดสามเหลี่ยม
• รับประทานไขมันให้น้อย เลือกเนื้อสัตว์ที่ไม่ติดมัน หลีกเลี่ยงการทอดใช้การย่าง อบ ต้ม หรือเผาแทนการทอด
• รับประทานน้ำตาลให้น้อยลง ก่อนรับประทานอาหารให้อ่านสลากอาหาร และหลีกเลี่ยง sucrose,dextrose,fructose,corn syrup หลีกเลี่ยงน้ำอัดลมที่ใส่น้ำตาล หลีกเลี่ยงคุกกี้ เค้ก ลูกอม
• หลีกเลี่ยงอาหารเค็ม โดยการเติมเกลือให้น้อย หลีกเลี่ยงอาหารกระป่อง ให้ชิมรสอาหารก่อนปรุง
• หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์

การควบคุมอาหาร Medical nutrition therapy(MNT) เป็นส่วนที่สำคัญที่สุดในการดูแลผู้ป่วยโรคเบาหวาน ผู้ป่วยต้องสามารถที่จะวางแผนในการรับประทานอาหารในแต่ละมื้อได้อย่างเหมาะสม เป็นที่ทราบกันดีว่าการควบคุมอาหารและการออกกำลังกายเป็นการรักษาที่สำคัญในผู้ป่วยเบาหวานชนิดที่สอง จุดมุ่งหมายในการควบคุมอาหารคือ

1. รักษาระดับน้ำตาลให้ใกล้เคียงปกติมากที่สุดโดยการปรับให้เกิดความสมดุลระหว่างกับยาที่ใช้คุมเบาหวาน ไม่ว่าจะเป็นยาฉีดหรือยารับประทาน
2. เพื่อป้องกันโรคที่พบร่วมกับเบาหวานได้แก่

• ไขมันในเลือดสูง
• ความดันโลหิตสูง

3. เพื่อป้องกันโรคแทรกซ้อนได้แก่ หลอดเลือดแดงแข็ง ภาวะหมดสติจากน้ำตาลต่ำหรือสูง
4. ต้องได้รับพลังงานเพียงพอที่จะรักษาระดับน้ำหนักให้ใกล้เคียงปกติมากที่สุด เพียงพอสำหรับการเจริญเติบโตในเด็ก เพียงพอสำหรับที่จะตั้งครรภ์และให้นมบุตร เพียงพอที่จะใช้ต่อสู้กับภาวะเครียดต่างๆ
5. ส่งเสริมสุขภาพให้ดีที่สุด
6. เพื่อควบคุมน้ำหนักให้อยู่ในเกณฑ์ที่ควรเป็น ถ้าเป็นเด็กต้องให้ได้พลังงานที่เพียงพอต่อการเจริญเติบโต
7. เพื่อให้ผู้ป่วยสามารถทำงานได้ตามปกติ

แผนการควบคุมอาหารให้ปรับเป็นรายๆขึ้นอยู่กับสภาพของโรค มี insulin resistant หรือไม่ อายุ น้ำหนัก ยาที่รับประทาน พฤติกรรมการบริโภค ตารางข้างล่างเป็นเป้าหมายในการคุมเบาหวานโดยคุมอาหาร

หลักการควบคุมอาหารสำหรับผู้ป่วยโรคเบาหวาน

การควบคุมอาหารในปัจจุบันไม่ได้เข้มงวดเหมือนในอดีต ผู้ป่วยสามารถรับประทานอาหารต่างๆได้เหมือนปกติ แต่อาจจะต้องดัดแปลงหรือจำกัดปริมาณเพื่อให้เหมาะสมกับโรคปัจจัยที่เราจะต้องนำมาพิจารณาได้แก่

1. ปริมาณพลังงานที่ได้รับ

คนทั่วไปมักจะเข้าใจว่าการกินน้ำตาลมากจะทำให้น้ำตาลในเลือดสูง ผเมื่อเจาะเลือดตรวจพบน้ำตาลว่าสูงผู้ป่วยส่วนหนึ่งมักจะบอกว่าช่วงนี้ไม่ได้รับประทานหวานเลยทำไมน้ำตาลยังสูงอยู่ ความจริงระดับน้ำตาลในเลือดจะสูงขึ้นมากน้อยแค่ไหนมิได้ขึ้นกับปริมาณน้ำตาลหรือคาร์โบไฮเดรต์ แต่ขึ้นกับปริมาณพลังงานที่ได้รับ หากรับมากเกินความต้องการของร่างกายระดับน้ำตาลในเลือดจะสูง ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะไม่ค่อยระวังอาหารมันซึ่งเป็นสาเหตุของน้ำตาลในเลือดและไขมันในเลือดสูง

• พลังงานที่ได้ควรเพียงพอสำหรับการเจริญเติบโตและเพียงพอในการคงสภาพน้ำหนัก คนที่อ้วนควรจะจำกัดพลังงานร่วมกับการออกกำลังกาย คนผอมควรจะได้รับพลังงานเพิ่มเพื่อให้น้ำหนักอยู่ในเกณฑ์ปกติ คนที่ทำงานใช้แรงมากก็ควรจะได้รับพลังงานอย่างเพียงพอ
• พลังงานที่ได้ขึ้นกับสภาพน้ำหนัก และกิจกรรมในแต่ละวัน
• โดยทั่วไปประมาณ20-45 กิโลแคลอรีต่อน้ำหนักตัว 1 กก.

1. ปริมาณคาร์โบไฮเดรต์ที่ได้รับ

คาร์โบไฮเดรต์หมายถึงอาหารพวกแป้งซึ่งมีอยู่หลายชนิด เช่น น้ำตาล ( sugar) อาหารพวกแป้ง(starch ) ใยอาหาร (fiber)น้ำตาลชนิดอื่น (sucrose,fructose,lactose) จากการศึกษาพบว่าไม่ว่าจะรับประทานอาหารพวกแป้งชนิดไหนก็สามารถทำให้น้ำตาลขึ้นได้ใกล้เคียงกัน ขึ้นกับปริมาณของแป้งหรือคาร์โบไฮเดรต์ที่ได้รับ ลบล้างความเชื่อที่ว่ารับประทานผลไม้แล้วน้ำตาลไม่ขึ้น หรือรับประทานอาหารที่มีใยมากแล้วน้ำตาลไม่เพิ่ม

Glycemic index.
เป็นการวัดการดูดซึมของอาหารเมื่อเปรียบเทียบกับอาหารมาตรฐาน ถ้าอินเด็กเท่ากับร้อยหมายความว่าดูดซึมได้เท่ากับอาหารมาตรฐาน ถ้าต่ำกว่า 100ก็แสดงว่าดูดซึมได้น้อยกว่าอาหารมาตรฐาน ถ้าสูงกว่า 100 แสดงว่าอาหารนั้นดูดซึมได้ดีกว่าอาหารมาตรฐาน อาหารสำหรับผู้ป่วยเบาหวานควรจะมีค่าอินเด็กต่ำ

ชนิดอาหาร	ค่าอินเดกซ์
ขนมปังขาว	110
ข้าวเหนียว	106
ข้าวจ้าว	100
ก๋วยเตี๋ยวเส้นใหญ่	76
ก๋วยเตี๋ยวเส้นหมี่ บะหมี่	75
มะกะโรนี สะปาเก็ตตี	64-67
วุ้นเส้น	63
ทุเรียน	62.4
สัปปะรด	62.4
ลำไย	57.2
ส้ม	55.6
องุ่น	53.1
มะม่วง	47.5
มะละกอ	40.6
กล้วย	38.6

ดังนั้นผลไม้ที่ควรจะรับประทานได้แก่กล้วยและมะละกอ

ใยอาหาร

อาหารที่มีใยอาหาร

พลังอาหารที่ควรจะได้รับในแต่ละวัน

ตารางแสดงปริมาณสารอาหารที่ควรได้รับ

พลังงานที่รับประทาน/วัน calories	พลังงานที่ได้ควรเพียงพอสำหรับการเจริญเติบโตและเพียงพอในการคงสภาพน้ำหนัก พลังงานที่ได้ขึ้นกับสภาพน้ำหนัก และกิจกรรมในแต่ละวัน โดยทั่วไปประมาณ20-45 กิโลแคลอรีต่อน้ำหนักตัว 1 กก.
อาหาร Protein	ปริมาณ10-20%ของพลังงานทั้งหมด ผู้ป่วยที่เริมมีโรคไตให้รับประทานโปรตีน 0.8 กรัม/น้ำหนัก กก/วัน ผู้ป่วยที่ไตเสื่อมมากให้ลดอาหารโปรตีนลงเหลือ 0.6 กรัม/น้ำหนัก กก./วัน
อาหารไขมัน Fat	ปริมาณไขมันสำหรับผู้ที่น้ำหนักปกติ ิให้รับประทานไขมัน = 30% ของพลังงานทั้งหมด ไขมันอิ่มตัว saturated fat <7%,  ไขมันไม่อิ่มตัวแบบโพลี polyunsaturated fat ให้รับประทาน < 10% ไขมันไม่อิ่มตัวแบบโพลี polyunsaturated fat ให้รับประทาน < 10% ถ้าไขมัน LDL สูง ให้ลดไขมันอิ่มตัวเหลือ <7%  ให้ลดปริมาณcholesterol ลงเหลือไม่เกิน 200 มก./วัน ให้รับประทานไขมัน Omega  3 ซึ่งมีมากในปลา และธัญพืช ไขมันไม่อิ่มตัวแบบโพลี polyunsaturated fat ให้รับประทาน <10% ู้ป่วยที่อ้วนหรือ LDL สูงให้ลดไขมันให้น้อยกว่า 30% ถ้าไขมัน Triglyceride สูง ให้เพิ่มไขมัน Monounsaturated fat  เพิ่มอาหารพวกแป้ง ลดปริมาณไขมันอิ่มตัวลงไม่เกิน 10 %
อาหาร cholesterol	<300 มก./วัน
อาหาร carbohydrate	เป็นพลังงานส่วนที่เหลือจาก โปรตีน และไขมัน
สารให้ความหวาน น้ำตาลเทียม	แอสปาแทม หรือ Equal เป็นกรด amino acid มีสารอาหารต่ำ น้ำตาลฟรุคโตส และ sucrose สามารถใช้แทนอาหารพวกแป้งได้เนื่องจากไม่ทำให้น้ำตาลขึ้น  ซอร์บิทอล เป็นน้ำตาลที่มีสารอาหารเหมือนน้ำตาลแต่ให้พลังงานน้อยกว่าน้ำตาล หากรับประทานมากอาจจะทำให้เกิดท้องร่วง
อาหารที่มีใย	ให้รับประทานวันละ 25-30 กรัม/วัน
เกลือ	<3000 มก./วัน <2400 มก./วันในผู้ป่วยที่เป็นความดันโลหิตสูง <2000 มก/วันในผู้ป่วยที่เป็นความดันโลหิตสูงและเป็นโรคไต
แอลกอฮอล์	เบียร์ไม่เกิน 2 กระป่อง
วิตามิน	เหมือนคนปกติ ไม่แนะนำให้ใช้ vitamins E , C และ carotene เนื่องจากไม่มีประโยชน์

เมื่อไร่จะเรียกว่าอ้วน

การจะพิจารณาว่าอ้วนหรือไม่จะพิจารณาจากดัชนีมวลกาย Body mass index [BMI] =น้ำหนัก (กก)/ส่วนสูง(ม²) ค่าปกติอยู่ระหว่าง 18.5-22.9 กก/ม² BMI>25 กก/ม²ให้ถือว่าอ้วน  BMI >30 กก/ม²อยู่ในเกณฑ์ที่ต้องรีบลดน้ำหนัก

สารอาหารโปรตีน

โปรตีนเป็นส่วนประกอบพื้นฐานโครงสร้างของเซลล์ ฮอร์โมนหลายๆอย่าง สารอาหารโปรตีน 1กรัมให้พลังงาน 4  กิโแคลอรีแนะนำให้รับประทานปริมาณโปรตีน 0.8 กรัม/น้ำหนัก/วัน ในผู้ป่วยสูงอายุโปรตีนควรมาจาก ไข่ นม เนื้อไม่ติดมัน เต้าหู้ ถั่ว

สารอาหารไขมัน

สารอาหารไขมัน 1 กรัมให้พลังงาน 9  กิโแคลอรี ร่างกายต้องการ 25-30%ผู้ป่วยที่อ้วนหรือ LDL สูงควรลดปริมาณพลังงานจากไขมันให้ต่ำกว่า 30%

สารอาหาร carbohydrate

การรับประทานสารอาหาร carbohydrate จะทำให้ระดับน้ำตาลในกระแสเลือดสูง สารอาหารโปรตีน และไขมันจะช่วยชะลอการย่อยและการดูดซึมของ carbohydrate  วันหนึ่งๆควรได้ carbohydrate 50-60%เมื่อคำนวณจำนวนสารอาหาร carbohydrate ก็แบ่งจำนวนดั่งกล่าวเป็นมื้อๆอย่างเหมาะสม นอกจากนั้นควรได้อาหารที่มีใยมากกว่า 25-40 กรัม/วันซึ่งใยอาหารจะลด cholesterolได้ดี carbohydrate 1กรัมให้พลังงาน 4 กิโแคลอรี

วิตามินและเกลือแร่

ยังไม่มีหลักฐานถึงความจำเป็นในการเพิ่มวิตามินสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน แต่อย่างไรก็ตามสารต้านอนุมูลอิสระ เช่น vitamin E, vitamin C, ß-carotene ช่วยลดปัจจัยเสี่ยงโรคหัวใจ การให้ chromium สามารถลดระดับน้ำตาลและเพิ่ม HDL ในผู้ป่วยที่ขาด chromium

Alcohol

แนะนำให้ดื่ม 1-2 ครั้งซึ่งจะลดอัตราเสี่ยงต่อโรคหัวใจ ผู้ป่วยที่ดื่มแอลกอฮอล์จะทำให้ควบคุมน้ำหนักได้ยาก และอาจจะทำให้เกิดน้ำตาลในเลือดต่ำได้

การควบคุมอาหาร

การควบคุมอาหาร | การออกกำลังกาย | การรักษาเบาหวานด้วยยา | การใช้อินซูลิน | การประเมินการรักษา | โรคเบาหวานกับสุภาพสตรี | โรคเบาหวานและการท่องเที่ยว | การดูแลเมื่อเวลาป่วย | เบาหวานกับเอสไพริน | การดูแลในช่องปาก | การดูแลผิวหนัง