การรักษาผู้ป่วยไตเสื่อม

การดูแลตนเองสำหรับผู้ที่ไตเสื่อม

เนื่องจากไตเสื่อมในระยะเริ่มแรกมักจะไม่มีอาการทำให้ผู้ป่วยไม่ตระหนักถึงผลที่ตามมา ผู้ที่ไตเสื่อมควรจะงดการสูบบุหรี่ ลดการดื่มสุรา รักษาน้ำหนักมิให้อ้วน รับประทานอาหารที่มีเกลือต่ำ การดูแลตนเองตั้งแต่ระยะเริ่มเป็นโรคไตเสื่อมจะสามารถชลอการเสื่อมของโรคไตได้หลักการสำคัญได้แก่

การรักษาโรคเบาหวาน

ผู้ป่วยโรคเบาหวานที่เป็นมานานหลายปีโดยเฉพาะผู้ที่ควบคุมโรคไม่ได้มีโอกาศเป็นโรคไตเสื่อมสูง ในการป้องกันโรคไตสำหรับผู้ที่เป็นโรคเบาหวานมีข้อต้องพิจารณาดังนี้

การตรวจปัสสาวะ

ผู้ป่วยโรคเบาหวานควรจะมีการตรวจปัสสาวะทุกปีเพื่อจะตรวจหาโปรตีในปัสสาวะซึ่งผลการตรวจอาจจะ
- ปกติไม่พบโปรตีน
- พบโปรตีนเพียงเล็กน้อยที่เรียกว่า Microalbuminuria ซึ่งจะตรวจไข่ขาวหรือโปรตีนในปัสสาวะและเจาะเลือดตรวจค่า creatinine แล้วหาอัตราส่วน (albumin-creatinine ratio (ACR) of 30-300 mg/g) หรือตรวจจำนวนโปรตีนในปัสสาวะ 24 ชั่วโมง(30-300 mg/24 hours )
- พบโปรตีนในปัสสาวะปริมาณมากเรียก Macroalbuminuria (albumin-creatinine ratio (ACR) มากกว่า 300 mg/g) หรือตรวจจำนวนโปรตีนในปัสสาวะ 24 ชั่วโมงมากกว่า 300 mg/24 hours
การเลือดยาลดความดันต้องดูผลการตรวจปัสสาวะเพราะหากตรวจปัสสาวะพบมีโปรตีนในปัสสาวะ จะต้องเลือดยาลดความดันโลหิตกลุ่ม ACEi ARB ยาดังกล่าวจะชลอการเสื่อมของไต

การควบคุมเบาหวาน

สำหรับผู้ที่เป็นเบาหวานจะต้องควบคุมระดับน้ำตาลให้ค่า HbA1c โดยการควบคุมให้ต่ำกว่า 7

การเลือกใช้ยาลดน้ำตาล

เมื่อไตเสื่อมมากขึ้นไตจะขับยาได้น้อยลงเป็นผลทำให้ผู้ป่วยเสี่ยงต่อการเกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ ผู้ป่วยที่ไตเสื่อมในระดับ 1-2 ยังไม่มีปัญหาเรื่องการใช้ยา แต่ผู้ป่วยที่ไตเสื่อมระดับ3-5 จะต้องระมัดระวังเรื่องการใช้ยาโดยเฉพาะยาในกลุ่ม sulfonyl urea ซึ่งอาจจะทำให้เกิดน้ำตาลในเลือดต่ำ อาจจะต้องเปลี่ยนยา หรือปรับลดขนาดของยา ส่วนยา Metformin ไม่ค่อยมีปัญหาเรื่องน้ำตาลต่ำ แต่อาจจะเกิดภาวะเลือดเป็นกรดโดยเฉพาะการให้ยา Metformin ในชายที่มีค่า creatinine 1.5 mg/dl ในผู้หญิงที่มีค่า creatinine 1.4 mg/dl. ส่วนอินซูลินเหมาะสำหรับผู้ที่ไม่สามารถยาชนิดรับประทาน

โรคแทรกซ้อนอื่นๆ

ผู้ป่วยดรคเบาหวานและมีโรคไตเสื่อมจะมีอุบัติการของการเกิดโรคหัวใจและหลอดเลือดเพิ่มขึ้นจึงต้องเลือกใช้ยาอย่างเหมาะสม และควบคุมน้ำตาลในกระแสเลือดให้ดี

การรักษาโรคความดันโลหิตสูง

ความดันโลหิตสูงมีความสัมพันธืกับโรคไตเสื่อมค่อนข้างมาก ความดันโลหิตสูงขึ้นทำให้ไตเสื่อมเพิ่มมากขึ้น ในขณะเดียวกันไตเสื่อมมากขึ้นก็ทำให้ความดันโลหิตสูงขึ้น ในการควบคุมความดันโลหิตยังต้องคุมให้ต่ำกว่า 140/90 มิลิเมตรปรอท แต่สำหรับผู้ป่วยโรคไตเสื่อมหรือผู้ที่มีภาวะโปรตีนในปัสสาวะจะต้องคุมความดันโลหิตให้ต่ำกว่า 130/80 มิลิเมตรปรอท

สำหรับผู้ป่วยโรคไตเสื่อมจะมีความผิดปกติของระดับความดันโลหิตกล่าวคือ ในคนปกติเมือเวลานอนความโลหิตจะลดลงร้อยละ10-20 สำหรับผู้ป่วยไตเสื่อมพบว่าผู้ป่วยบางคนระดับความดันไม่ลดเมื่อนอนหลับ กลุ่มผู้ป่วยเหล่านี้จะมีอุบัติการณ์ของโรคหัวใจและหลอดเลือดสูง จึงมีความจำเป็นสำหรับผู้ป่วยบางรายจะต้องวัดความดันโลหิตด้วยตัวเองที่บ้าน(เป้าหมาย น้อยกว่า135/85 เวลากลางวัน และน้อยกว่า 120/70 เวลากลางคืน)

สำหรับผู้ป่วยโรคไตเสื่อมที่ความดันโลหิตไม่สามารถคุมได้ด้วยยาสามชนิดจะต้องตรวจหาสาเหตุเช่น Pheochromocytoma ,Primary aldosteronism,Nephritic GN

ในการรักษาความดันโลหิตสูงของผู้ป่วยไตเสื่อมจะต้องลดเกลือลงเหลือวันละไม่เกิน 1500 มิลิกรัม (คนปกติรับประทานไม่เกินวันละ2000มิลิกรัม) อ่านเรื่องการรับประทานเกลือต่ำ

สำหรับผู้ที่ระดับความดันโลหิตไม่ลดในเวลากลางคืนแพทย์อาจจะให้รับประทานยาลดความดันโลหิตหนึ่งชนิดในเวลากลางคืน เพราะจากผลการศึกษาพบว่าคุมความดันโลหิตได้ดีขึ้นและลดการเกิดโรคแทรกซ้อน

ยาและสมุนไพรที่ควรระวังในผู้ป่วยโรคไต

คนทั่วไปมักเข้าใจว่ายาในกลุ่มสมุนไพร หรือยาซื้อตามร้านขายยาเพื่อบรรเทาอาการปวดหรืออาการหวัดเช่น ยาแก้ไอ ยาลดไข้ ยาลดน้ำมูก ยาแก้ปวดเมื่อย ยาระบายแก้ท้องผูก ยาแก้ท้องเสีย วิตามิน อาหารเสริม รวมถึงยาจีนและสมุนไพรต่างๆ เป็นยาที่ปลอดภัยเนื่องจากสามารถหาซื้อได้เองโดยไม่ต้องมีใบสั่งยา แต่ในความจริงยาและสมุนไพรเหล่านี้อาจจะทำให้ไตเสื่อมเร็วขึ้น

ยาแก้ปวดลดอักเสบ โดยเฉพาะกลุ่มยาต้านการอักเสบที่ไม่ใช่สเตียรอยด์ หรือที่เรียกกันว่า NSAIDs เป็นนยาที่ผู้ป่วยซื้อตามร้านขายยา หรือแพทย์จ่าย ตัวอย่างยากลุ่ม NSAIDs เช่น ibuprofen, mefenamic acid, naproxen, piroxicam, meloxicam, diclofenac, celecoxib, etoricoxib เป็นต้น ยามีผลทำให้เลือดไปเลี้ยงไตลดลง โดยเฉพาะผู้ป่วยโรคเบาหวาน โรคความดันโลหิตสูง คนอ้วน ผู้ป่วยโรคไตไม่ควรใช้ยากลุ่มนี้
ยาที่มีส่วนประกอบของโซเดียม ยาที่ต้องละลายน้ำ หรือวิตามินอื่นๆ เช่น ยาแอสไพรินชนิดเม็ดฟู่ วิตามินที่แพทย์ไม่ได้สั่งให้รับประทาน อาจทำให้ร่างกายมีภาวะโซเดียม น้ำ และเกลือแร่เกินในร่างกาย
ยาน้ำแก้ไอ ยาน้ำแก้ปวดท้อง ยากลุ่มนี้มักมีส่วนผสมของสมุนไพรซึ่งหากรับประทานต่อเนื่องเป็นระยะเวลานานอาจจะมีผลเสียต่อไต นอกจากนั้นอาจเกิดการสะสมของโพแทสเซียมซึ่งถ้ามีระดับสูงอาจจะทำให้หัวใจเต้นผิดปกติ
ยาระบายหรือยาลดกรดที่มีอะลูมิเนียมและแมกนีเซียม อาจทำให้เกิดการสะสมของเกลือแร่ในร่างกาย เนื่องจากไตไม่สามารถนำเอาเกลือแร่เหล่านี้ออกจากร่างกายได้ตามปกติเช่นหากมี อะลูมิเนียม สะสมในร่างกายมากอาจจะเกิดอาการปวดกระดูก ปวดกล้ามเนื้อ กล้ามเนื้ออ่อนแรง กระดูกหักง่าย หากมี แมกนีเซียม สะสมในร่างกายมากจะมีอาการ คลื่นไส้อาจียน ท้องร่วง กล้ามเนื้อไม่มีแรง
ยาระบายหรือยาสวนทวาร ทำให้ร่างกายสูญเสียน้ำและเกิดการสะสมของฟอสเฟต
สมุนไพร สมุนไพรบางชนิดจะมีผลต่อการแข็งตัวของเลือดเช่น สารสกัดใบแปะก๊วย โสม กระเทียม อาจทำให้เกิดเลือดออกบริเวณเส้นเลือดที่ต่อกับเครื่องฟอกเลือดได้ง่าย นอกจากนั้นสมุนไพรบางชนิดก็อาจจะมีพิษต่อไตโดยตรง ดังนั้นก่อนซื้อสมุนไพรรับประทานให้ปรึกษาแพทย์ที่ดูแลท่านอยู่

ข้อควรปฏิบัตในการใช้ยา

ญาติและผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์และเภสัชกรทุกครั้งถึงรายการยา วิตามิน อาหารเสริม สมุนไพร ที่ผู้ป่วยได้รับในปัจจุบัน อย่าไปคิดว่ายานี้รับประทานมานานไม่น่าจะเกิดผลเสีย ทั้งนี้เพราะเมื่อไตท่านเสื่อมการขับยาออกทางปัสสาวะจะลดลงทำให้มีการคั่งของสมุนไพรและอาจจะเกิดพิษต่อไต
หากเจ็บป่วยผู้ป่วยโรคไตไม่ควรซื้อยารับประทานเอง เมื่อไปพบแพทย์ที่ไม่ใช่แพทย์ประจำต้องแจ้งให้แพทย์ทราบว่าท่านเป็นโรคอะไร และรับประทานยาอะไร และถามแพทย์ยานั้นมีผลต่อไตหรือไม่
หากท่านต้องการรับประทานสมุนไพรให้ท่านแจ้งแก่แพทย์ที่รักษาเพื่อที่แพทย์จะได้เฝ้าติดตามผลข้างเคียง และแจ้งแพทย์ถึงความผิดปกติต่างๆ ที่เกิดขึ้น เช่น คลื่นไส้ อาเจียน เบื่ออาหาร น้ำหนักตัวเพิ่ม ขาบวม หายใจลำบาก หัวใจเต้นผิดปกติ ปวดเมื่อยกล้ามเนื้อ ตะคริว แขน-ขาชา ไม่มีแรง คันตามผิวหนัง กลั้นปัสสาวะไม่อยู่ ปัสสาวะบ่อย ปัสสาวะขัด

การใช้ยารักษาความดันโลหิตสูง

โรคไตเสื่อมจะทำให้ความดันโลหิตสูงขึ้นและยากต่อการควบคุมความดันโลหิต แพทย์มักจะเลือกใช้ยากลุ่ม angiotensin-converting enzyme (ACE) inhibitors หรือ angiotensin II receptor blockers (ARB) ในช่วงแรกที่ให้ยาการเสื่อมของไตจะลดลงในระยะแรกของการรักษาซึ่งจะต้องเจาะเลือดตรวจบ่อยในระยะแรก แพทย์มักจะแนะนำให้ลดอาหารเค้มหรือยาขับปัสสาวะ

การรักษาไขมันในเลือดสูง

ผู้ป่วยไตเสื่อมมักจะมีระดับไขมันในเลือดสูงซึ่งเป็นปัจจัยทำให้ไตเสื่อมเร็วขึ้น แพทย์จะแนะนำให้ยากลุ่ม statins เพื่อลดไขมันในเลือด

การรักษาภาวะโลหิตจาง

ผู้ป่วยที่ไตเสื่อมมากจะเกิดภาวะโลหิตจาง ซึ่งแก้ไขโดยการให้ยากระตุ้นให้มีการสร้างเม็ดเลือแดง และบางรายอาจจะต้องให้ฐาตุเหล็กเสริม

การรักษาภาวะบวม

ไตเสื่อมไม่สามารถขับน้ำและเกลือได้อย่างเต็มที่ ทำให้มีการคั่งของน้ำและเกลือ จะมีอาการบวมหลังเท่า แพทย์จะจ่ายยาขับปัสสาวะเพื่อรักษาสมดุลของน้ำและเกลือแร่

การป้องกันกระดูกหัก

เนื่องจากผู้ป่วยไตเสื่อมมีปัญหาเรื่องแคลเซี่ยมในเลือดต่ำและกระดูกหักง่าย แพทย์จะจ่ายแคลเซี่ยมและวิตามินดีเพื่อป้องกันกระดูกหัก

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว