ครีเอตินีน (Creatinine): สัญญาณสุขภาพไตจากเบาหวาน ความดัน และการติดเชื้อ
เคยสงสัยไหมว่า “ครีเอตินีน” ที่เห็นในผลตรวจเลือดคืออะไร และทำไมแพทย์ถึงให้ความสำคัญ? ครีเอตินีน (creatinine) เป็นตัวชี้วัดสำคัญที่บอกว่าไตของคุณทำงานได้ดีแค่ไหน หากระดับครีเอตินีนสูง อาจเป็นสัญญาณจาก เบาหวาน, ความดันโลหิตสูง, หรือ การติดเชื้อ บทความนี้ผ่านการทบทวน (review) จากแหล่งทางการแพทย์ที่น่าเชื่อถือ และนำเสนอ (offer) คำแนะนำที่ชัดเจนเกี่ยวกับครีเอตินีน การตรวจ การป้องกัน และการดูแล เพื่อปกป้องสุขภาพไตของคุณ อ่านต่อเพื่อรู้วิธีดูแลตัวเองตั้งแต่วันนี้!
ครีเอตินีนคืออะไร?
ครีเอตินีน (creatinine) เป็นของเสียที่เกิดจากการสลายครีเอตินในกล้ามเนื้อ ร่างกายผลิตครีเอตินีนในปริมาณคงที่ทุกวัน และไตจะกรองออกทางปัสสาวะ หากไตทำงานผิดปกติจาก เบาหวาน, ความดันโลหิตสูง, หรือ การติดเชื้อ ครีเอตินีนอาจสะสมในเลือด ทำให้ระดับสูงกว่าปกติ [web:0].
การตรวจครีเอตินีนในเลือดช่วยประเมินการทำงานของไต โดยมักคำนวณเป็น eGFR (estimated glomerular filtration rate) ซึ่งบอกอัตราการกรองของไต
ระดับ Creatinine ปกติ
ระดับ Creatinine ปกติในเลือด (หน่วย: mg/dL):
- ผู้ชาย: 0.6–1.2 mg/dL
- ผู้หญิง: 0.5–1.1 mg/dL (เนื่องจากมวลกล้ามเนื้อน้อยกว่า)
- เด็ก: 0.2–1.0 mg/dL (ขึ้นอยู่กับอายุ)
หมายเหตุ: ค่าปกติอาจแตกต่างกันเล็กน้อยตามห้องปฏิบัติการระดับอาจแตกต่างเล็กน้อยตามอายุ, น้ำหนัก, และมวลกล้ามเนื้อ ควรปรึกษาแพทย์เพื่อแปลผล
ความสำคัญของการเจาะเลือดตรวจ Creatinine
ไตมีหน้าที่ในการขับ Creatinine ออกจากร่างกายการที่ค่า Creatinine ขึ้นโดยที่ไม่มีความผิดปกติของกล้ามเนื้อก็หมายถึงเริ่มมีปัญหาการทำงานของไต หากไตเสื่อม นำไปสู่อาการโรคแทรกซ้อนของโรคไตวายได้แก่ โรคโลหิตจาง กระดูกผุ ปริมาณของเสียสะสมในร่างกาย ดังนั้นการตรวจ creatinine เป็นตัวบ่งชี้ที่ดีในการคัดกรอง วินิจฉัย ประเมินการรักษา และติดตามการรักษาภาวะโรคไตได้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะผู้ที่มีโรคประจำตัวที่เสี่ยงต่อการเกิดไตเสื่อมต่างๆ เช่น โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง สามารถนำไปสู่โรคไตเรื้อรังได้หากรักษาไม่เหมาะสม หรือผู้ที่ได้รับยาบางชนิด จึงจำเป็นต้องตรวจหาสาเหตุของโรคและการประเมินการทำงานของไต
เบาหวาน ความดัน และการติดเชื้อเกี่ยวข้องกับครีเอตินีนอย่างไร?
สาเหตุหลักที่ทำให้ระดับครีเอตินีนสูง ได้แก่:
- เบาหวาน:
- เบาหวาน (ทั้ง type 1 และ 2) ทำให้ไตเสียหาย (diabetic nephropathy) ลดการกรองครีเอตินีน ส่งผลให้ระดับในเลือดสูง
- โรงพยาบาลมักนำเสนอ (offer) การตรวจครีเอตินีนและ eGFR ปีละครั้งสำหรับผู้ป่วยเบาหวาน [KDIGO 2024]
- แพทย์จะทบทวน (review) ผลตรวจเพื่อระบุความเสียหายของไตตั้งแต่เนิ่นๆ
- ความดันโลหิตสูง:
- ความดันโลหิตสูงทำลายตัวกรองไต (hypertensive kidney disease) ทำให้ครีเอตินีนสะสมในเลือด
- แพทย์จะทบทวน (review) ระดับความดันและแนะนำยา เช่น ACE inhibitors (lisinopril) ซึ่งโรงพยาบาลนำเสนอ (offer) เพื่อลดครีเอตินีน [web:2]
- การติดเชื้อ:
- การติดเชื้อ เช่น ทางเดินปัสสาวะ (UTI) หรือ sepsis อาจทำให้เกิดภาวะไตวายเฉียบพลัน (acute kidney injury) เพิ่มระดับครีเอตินีนชั่วคราว
- แพทย์จะทบทวน (review) ผลตรวจปัสสาวะเพื่อหาแบคทีเรีย และนำเสนอ การรักษาด้วยยาปฏิชีวนะ
สาเหตุอื่น: รวมถึงโรคไตเรื้อรัง (CKD), การอุดกั้นทางเดินปัสสาวะ, การใช้ยา (เช่น NSAIDs), การออกกำลังกายหนัก, หรือภาวะขาดน้ำ
อาการเมื่อระดับครีเอตินีนสูง
ในระยะแรก ระดับครีเอตินีนสูงอาจไม่มีอาการชัดเจน โดยเฉพาะในผู้ป่วยเบาหวานหรือความดันโลหิตสูง แต่เมื่อไตเสียหายมากขึ้น อาจพบ:
- อ่อนเพลีย: จากการสะสมของเสียในเลือด
- บวม (edema): ที่ขา, เท้า, หรือใบหน้า เนื่องจากไตไม่สามารถขับน้ำส่วนเกิน
- ปัสสาวะน้อยลงหรือขุ่น: แสดงถึงการทำงานของไตลดลง
- หายใจลำบาก: จากของเหลวสะสมในปอด
- ความดันโลหิตสูง: โดยเฉพาะในผู้ที่มีครีเอตินีนสูงจากความดัน
หมายเหตุ: อาการเหล่านี้อาจเกิดจากสาเหตุอื่น ควรให้แพทย์ทบทวน (review) ผลตรวจครีเอตินีนเพื่อยืนยัน
กลุ่มเสี่ยงต่อระดับครีเอตินีนสูง
ผู้ที่มีภาวะต่อไปนี้ควรให้แพทย์ทบทวน (review) และนำเสนอ (offer) การตรวจครีเอตินีน:
- ผู้ป่วยเบาหวาน (type 1 และ 2)
- ผู้ป่วยความดันโลหิตสูง
- ผู้ที่มีการติดเชื้อทางเดินปัสสาวะบ่อย
- ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็นโรคไต
- ผู้ใช้ยา NSAIDs หรือยาอื่นที่ทำร้ายไตเป็นประจำ
- ผู้สูงอายุหรือมีน้ำหนักเกิน [ KDIGO 2024]
การตรวจครีเอตินีน
แพทย์จะทบทวน (review) ผลการตรวจต่อไปนี้เพื่อวินิจฉัยระดับครีเอตินีนสูงและหาสาเหตุ เช่น เบาหวาน, ความดัน, หรือการติดเชื้อ:
- การตรวจครีเอตินีนในเลือด (Serum Creatinine):
- เจาะเลือดเพื่อวัดระดับครีเอตินีน ปกติ: ผู้ชาย 0.7–1.3 มก./ดล., ผู้หญิง 0.6–1.1 มก./ดล.
- โรงพยาบาลมักนำเสนอ (offer) การตรวจนี้ในแพ็กเกจตรวจสุขภาพประจำปี
- การคำนวณ eGFR:
- ใช้ระดับครีเอตินีน อายุ เพศ และน้ำหนัก เพื่อคำนวณอัตราการกรองของไต
- ปกติ: >90 มล./นาที/1.73 ตร.ม.
- eGFR <60 บ่งชี้โรคไตเรื้อรัง [KDIGO 2024]
- การตรวจครีเอตินีนในปัสสาวะ (Urine Creatinine):
- เก็บปัสสาวะ 24 ชั่วโมงหรือตัวอย่างเดียวเพื่อวัด creatinine clearance
- ช่วยยืนยันการทำงานของไตเมื่อระดับในเลือดสูง
- การตรวจเพิ่มเติม:
- ตรวจปัสสาวะ: หาโปรตีน (proteinuria) หรือแบคทีเรีย (การติดเชื้อ)
- อัลตราซาวนด์ไต: ตรวจโครงสร้างไต
- ตรวจเลือด: น้ำตาล (เบาหวาน), BUN, หรือ electrolytes
การเตรียมตัวก่อนเจาะเลือดตรวจการทำงานของไต
- ไม่จำเป็นต้องงดอาหารสำหรับการตรวจครีเอตินีนในเลือดเพียงอย่างเดียว แต่หากตรวจร่วมกับการตรวจอื่นๆ เช่น น้ำตาลในเลือดหรือไขมันในเลือด อาจต้องงดอาหาร 8–12 ชั่วโมงตามคำแนะนำของแพทย์.
- ดื่มน้ำในปริมาณปกติเพื่อป้องกันภาวะขาดน้ำ ซึ่งอาจทำให้ระดับครีเอตินีนสูงขึ้น.
- หลีกเลี่ยงการออกกำลังกายหนัก 24–48 ชั่วโมงก่อนตรวจ เพราะอาจเพิ่มระดับครีเอตินีนชั่วคราว.
- แจ้งแพทย์เกี่ยวกับยาหรืออาหารเสริมที่ใช้ เช่น NSAIDs (ibuprofen), ACE inhibitors,Omeprazole กำลังได้รับเคมีบำบัด,ยาที่มีผลต่อการทำงานของไตเช่น cephalosporins หรือ creatine supplements.
- หลีกเลี่ยงการกินเนื้อแดงปริมาณมากในวันก่อนตรวจ เพราะอาจส่งผลต่อผลตรวจเล็กน้อย [ KDIGO 2024].
สาเหตุค่า Creatinine สูงกว่าปกติ
- มีการอุดกั้นทางเดินปัสสาวะ เช่นมีนิ่ว
- โรคไต เช่นยาที่ทำลายเนื้อไต โรคเบาหวาน ความดันโลหิตสูง การติดเชื้อ ภาวะความดันโลหิตต่ำ หรือช็อค
- ร่างกายขาดน้ำ Dehydration
- กล้ามเนื้อมีการสลายมากกว่าปกติ เช่น rhabdomyolysis
- ครรภ์เป็นพิษ
หากผลตรวจเลือดของท่านมีค่า Creatinine สูงกว่าปกติ และคำนวนอัตราการกรองน้อยกว่า90แสดงว่าท่านเป็นโรคไตเรื้อรัง
สาเหตุค่า Creatinine น้อยกว่าปกติ
- มีปัญหาเกี่ยวกับกล้ามเนื้อและเส้นประสาท เช่น myasthenia gravis
- โรคกล้ามเนื้อฝ่อระยะสุดท้าย muscular dystrophy
- ร่างกายอ่อนแอไม่ได้เคลื่อนไหว
เมื่อแพทย์พบระดับครีเอตินีนสูง จะทำอะไรต่อ?
หากแพทย์ทบทวน (review) ผลตรวจและยืนยันระดับครีเอตินีนสูง จะดำเนินการดังนี้:
- ซักประวัติ: การใช้ยา, ประวัติครอบครัว, โรคประจำตัว (เบาหวาน, ความดัน), หรืออาการการติดเชื้อ
- ตรวจร่างกาย: วัดความดันโลหิต, ตรวจอาการบวม
- ตรวจเพิ่มเติม:
- ตรวจปัสสาวะ: หาโปรตีนหรือแบคทีเรีย
- เจาะเลือด: ตรวจ BUN, น้ำตาล, หรือ electrolytes
- อัลตราซาวนด์หรือ CT ไต: หาการอุดกั้นหรือความผิดปกติ
- เกณฑ์ส่งต่อแพทย์โรคไต:
- eGFR <30 มล./นาที/1.73 ตร.ม.
- ครีเอตินีนสูงต่อเนื่อง >1.5 มก./ดล. ในผู้ชาย หรือ >1.3 มก./ดล. ในผู้หญิง
- มีอาการรุนแรง เช่น บวมมาก, ปัสสาวะน้อย [KDIGO 2024]
การป้องกันระดับครีเอตินีนสูงจากเบาหวาน ความดัน และการติดเชื้อ
เรานำเสนอ (offer) คำแนะนำที่ผ่านการทบทวน (review) จากแนวทาง KDIGO 2024 เพื่อป้องกันระดับครีเอตินีนสูง โดยเฉพาะในผู้ที่มีเบาหวาน ความดันโลหิตสูง หรือเสี่ยงต่อการติดเชื้อ:
- ควบคุมเบาหวาน:
- รักษาระดับน้ำตาลในเลือด (HbA1c <7%) ด้วยยา เช่น metformin หรืออินซูลิน
- โรงพยาบาลและ รพ.สต. มักนำเสนอ (offer) การตรวจครีเอตินีนฟรีสำหรับผู้ป่วยเบาหวานในระบบบัตรทอง [web:1]
- จัดการความดันโลหิตสูง:
- รักษาความดัน <130/80 มม.ปรอท ด้วยยา เช่น ACEI (lisinopril) หรือ ARB (losartan)
- ลดเกลือในอาหาร (<2,300 มก./วัน) เช่น ลดน้ำปลาหรืออาหารแปรรูป
- แพทย์จะทบทวน (review) ความดันทุก 3–6 เดือน [KDIGO 2024]
- ป้องกันการติดเชื้อ:
- ดื่มน้ำ 1.5–2 ลิตร/วันเพื่อป้องกัน UTI และรักษาสุขอนามัย เช่น ล้างมือบ่อยๆ
- หากมีอาการปัสสาวะแสบขัด ให้พบแพทย์ทันทีเพื่อรักษาการติดเชื้อ
- รพ.สต. อาจนำเสนอการตรวจปัสสาวะสำหรับผู้ที่มีประวัติ UTI บ่อย
- ดูแลโภชนาการและน้ำหนัก:
- ควบคุมน้ำหนัก (BMI 18.5–24.9) เพื่อลดภาระไต
- กินผักผลไม้โพแทสเซียมต่ำ (เช่น แอปเปิ้ล, องุ่น) หากมีความเสี่ยงโรคไต
- หลีกเลี่ยงยาที่ทำร้ายไต:
- ใช้ยา NSAIDs (เช่น ibuprofen) เฉพาะเมื่อจำเป็นและปรึกษาแพทย์
- แพทย์จะทบทวน (review) รายการยาที่คุณใช้ [web:0]
- ตรวจสุขภาพประจำปี:
- ตรวจครีเอตินีนและ eGFR ปีละครั้ง โดยเฉพาะในผู้ป่วยเบาหวานหรือความดัน
- โรงพยาบาลและ รพ.สต. มักนำเสนอ (offer) แพ็กเกจตรวจสุขภาพไตในราคา 100–300 บาท [สมมติ]
เคล็ดลับ: ดื่มน้ำเพียงพอ (1.5–2 ลิตร/วัน) เพื่อช่วยไตขับครีเอตินีน และหลีกเลี่ยงการกินโปรตีนมากเกิน (เช่น เนื้อแดง) หากมีครีเอตินีนสูง
การดูแลเมื่อพบระดับครีเอตินีนสูง
หากแพทย์ทบทวน (review) และยืนยันว่าคุณมีระดับครีเอตินีนสูงจากเบาหวาน ความดัน หรือการติดเชื้อ การดูแลที่เหมาะสมจะช่วยชะลอการลุกลามของโรคไต:
- รักษาโรคต้นเหตุ:
- เบาหวาน: ควบคุมน้ำตาลด้วยยาและตรวจ HbA1c ทุก 3–6 เดือน
- ความดัน: ใช้ยา ACEI/ARB และทบทวน (review) ความดันทุกการนัด
- การติดเชื้อ: รักษาด้วยยาปฏิชีวนะ (เช่น amoxicillin) และตรวจครีเอตินีนซ้ำ
- ใช้ยาเพื่อปกป้องไต:
- ACEI/ARB: ลดความดันในไตและชะลอการลุกลามของ CKD
- SGLT2 inhibitors: เช่น dapagliflozin ช่วยลดครีเอตินีนในผู้ป่วยเบาหวาน [KDIGO 2024]
- โรงพยาบาลอาจนำเสนอ (offer) การปรึกษาเภสัชกรเพื่อปรับยา
- ปรับวิถีชีวิต:
- อาหาร: ลดเกลือ, จำกัดโปรตีน (0.8–1.0 ก./กก.น้ำหนักตัว/วัน), และหลีกเลี่ยงอาหารแปรรูป
- น้ำหนัก: ลดน้ำหนักหากมีโรคอ้วน
- ออกกำลังกาย: เดินเร็ว 30 นาที/วัน, 5 วัน/สัปดาห์ เพื่อควบคุมน้ำตาลและความดัน
- ติดตามผล:
- ตรวจครีเอตินีนและ eGFR ทุก 3–6 เดือน
- หาก eGFR <30 หรือครีเอตินีน >2.0 มก./ดล. โรงพยาบาลจะนำเสนอ (offer) การส่งต่อแพทย์โรคไต
คำเตือน: อย่าซื้อยากินเอง ควรให้แพทย์ทบทวน (review) อาการและวางแผนการรักษา
ตารางระดับครีเอตินีนและความเสี่ยงโรคไต
ระดับครีเอตินีนและ eGFR ช่วยประเมินความเสี่ยงโรคไตเรื้อรัง:
| ครีเอตินีน (มก./ดล.) |
eGFR (มล./นาที/1.73 ตร.ม.) |
ความเสี่ยง |
คำแนะนำ |
| 0.6–1.3 (ชาย), 0.5–1.1 (หญิง) |
>90 |
ความเสี่ยงต่ำ |
ตรวจสุขภาพประจำปี ควบคุมเบาหวาน/ความดัน |
| 1.4–2.0 (ชาย), 1.2–1.8 (หญิง) |
30–89 |
ความเสี่ยงปานกลาง |
เริ่มยา ACEI/ARB, ควบคุมความดัน <130/80 มม.ปรอท |
| >2.0 (ชาย), >1.8 (หญิง) |
<30 |
ความเสี่ยงสูง |
ปรึกษาแพทย์โรคไต, ติดตามครีเอตินีนบ่อยขึ้น |
หมายเหตุ: สีในตารางแสดงระดับความเสี่ยงตาม KDIGO 2024: เขียว (ต่ำ), เหลือง (ปานกลาง), แดง (สูง)
สรุป
ครีเอตินีน (creatinine) เป็นตัวชี้วัดสำคัญที่บอกสุขภาพไตของคุณ ระดับสูงอาจเกิดจาก เบาหวาน, ความดันโลหิตสูง, หรือ การติดเชื้อ ซึ่งนำไปสู่โรคไตเรื้อรัง การตรวจครีเอตินีนและ eGFR ช่วยจับสัญญาณตั้งแต่เนิ่นๆ เรานำเสนอคำแนะนำที่ผ่านการทบทวน เพื่อป้องกันด้วยการควบคุมโรคประจำตัว, ดื่มน้ำเพียงพอ, และตรวจสุขภาพประจำปี หากพบครีเอตินีนสูง การรักษาโรคต้นเหตุและปรับวิถีชีวิตจะช่วยปกป้องไต อย่าปล่อยให้ผลตรวจผิดปกติเป็นเรื่องเล็กน้อย—ให้แพทย์ทบทวน และเริ่มดูแลวันนี้!
ทบทวนวันที่: 19 เมษายน 2568
โดย: ทีมแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคไต
เอกสารอ้างอิง
ข้อมูลในบทความนี้ผ่านการทบทวน (review) จากแหล่งที่น่าเชื่อถือ:
คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับครีเอตินีน (FAQ)
ครีเอตินีนคืออะไร?
ครีเอตินีน (creatinine) เป็นของเสียจากกล้ามเนื้อที่ไตกรองออกทางปัสสาวะ ระดับครีเอตินีนในเลือดสูงอาจบ่งชี้ปัญหาไตจากเบาหวาน ความดัน หรือการติดเชื้อ
เบาหวานทำให้ระดับครีเอตินีนสูงได้อย่างไร?
เบาหวานทำให้ไตเสียหาย (diabetic nephropathy) ลดการกรองครีเอตินีน ส่งผลให้ระดับในเลือดสูง การตรวจ eGFR ช่วยประเมินความรุนแรง
ความดันโลหิตสูงเกี่ยวข้องกับครีเอตินีนอย่างไร?
ความดันโลหิตสูงทำลายตัวกรองไต ทำให้ครีเอตินีนสะสมในเลือด การควบคุมความดัน <130/80 มม.ปรอท ช่วยลดระดับครีเอตินีน
การติดเชื้อทำให้ระดับครีเอตินีนสูงได้หรือไม่?
ใช่ การติดเชื้อ เช่น ทางเดินปัสสาวะ (UTI) หรือ sepsis อาจทำให้ไตทำงานผิดปกติชั่วคราว เพิ่มระดับครีเอตินีน รักษาการติดเชื้อช่วยให้ระดับลดลง
วิธีลดระดับครีเอตินีนจากเบาหวาน ความดัน และการติดเชื้อ?
ควบคุมเบาหวาน (HbA1c <7%), ความดัน (<130/80 มม.ปรอท), รักษาการติดเชื้อทันที, ดื่มน้ำเพียงพอ, ลดเกลือ, และตรวจครีเอตินีนปีละครั้ง
ควรจะตรวจ Creatinine บ่อยแค่ไหน
ขึ้นกับแพทย์พิจารณาว่าต้องติดตามการทำงานของไตบ่อยแค่ไหน
- สำหรับการตรวจสุขภาพโดยทั่วไปก็ตรวจปีละครั้ง
- หากมีปัจจัยเสี่ยงต่อการเกิดโรคไตแพทย์ก็จะพิจารณาตรวจถี่ขึ้น
- สำหรับผู้ที่ได้รับยาที่ผลต่อการทำงานของไต หรือผุ้ที่มีความดันโลหิตต่ำแพทย์จะเจาะเลือดถี่ขึ้น
