ค่า เฮมาโตคริต hematocrit

ค่า เฮมาโตคริต hematocrit(Hct%)

เฮมาโตคริต( HCT หรือ Hct) หรือความเข้มข้นของเลือดเป็นการตรวจเพื่อหาปริมาตรเม็ดเลือดแดงในเลือด มักเรียกทับศัพท์ว่าเฮมาโตคริต (haematocrit หรือ hematocrit) หรือ ปริมาตรเซลล์อัดแน่น (packed cell volume, PCV) หรือเข้าใจกัน ง่าย ๆ ก็คือเป็นการวัดว่าร่างกายมีเม็ดเลือดแดงพอหรือไม่ หากไม่พอก็เกิดภาวะโลหิตจาง

วิธีการปฏิบัติของการหาค่าเฮมาโตคริต

เจาะเลือดที่ปลายนิ้วใส่ในหลอดแก้ว แล้วนำไปปั่นโดยใช้แรงเหวี่ยงหนีศูนย์กลางให้เม็ดเลือดแดงไปกองรวมตัวกันที่ก้นหลอดแก้ว ซึ่งจะได้เลือดซึ่งแบ่งเป็นสองชั้นคือชั้นน้ำเหลือง และเม็ดเลือดแดง เมื่อนำมาเปรียบเทีนบปริมาตรเม็ดเลือดแดงเทียบกับเลือดจะได้ค่าความเข้มข้นของเลือด

ทำไมจึงต้องตรวจความเข้มของเลือด

การตรวจความเข้มข้นของเลือดเป็นส่วนหนึ่งของการตรวจความสมบูรณ์ของเลือด ความผิดปกติที่พบมีได้ทั้งมากเกินไป และน้อยเกินไป ค่าเข้มข้นของเลือดไม่ได้บอกสาเหตุของโรค บอกเพียงแต่มีความผิดปกติของปริมาณเม็ดเลือดแดง

ค่าปกติของ Hct

ให้ยึดถือตามค่าที่ระบุไว้ในใบแสดงผลการตรวจเลือด (ถ้ามี)
ค่าปกติทั่วไป

Hematocrit (HCT)
ผู้ชาย:	42%–52% or 0.42–0.52 volume fraction
ผู้หญิง:	36%–48% or 0.36–0.48 volume fraction
เด็ก:	29%–59% or 0.29–0.59 volume fraction
ทารก:	44%–64% or 0.44–0.64 volume fraction

ค่าวิกฤติ (ยกเว้นทารก) Hct < 15% หรือ > 60%

ความผิดปกติที่พบได้

ในทางน้อยเกินไป

สาเหตุ

เกิดจากร่างกายมีเม็ดเลือดแดงน้อยไปทำให้เกิดโรคโลหิตจาง
เกิดโรคที่ทำให้บวม เช่นโรคตับแข็ง (cirrhosis) โรค Nephrotic syndrome เกิดการเจือจางเม็ดเลือดแดงทำให้ค่าHct จึงได้ค่าต่ำลง
เกิดการเสียเลือดค่อนข้างมากจากเหตุใดเหตุหนึ่ง เช่น ริดสีดวงทวาร มีพยาธิปากขอในลำไส้ เลือดออกทางเดินอาหาร หรือตกเลือด
เกิดจากการขาดวิตามิน เช่น วิตามิน บี 12 กรดฟอลิก หรือธาตุเหล็ก ซึ่งเกี่ยวข้องกับการสร้างเม็ดเลือดแดง ทำให้ไขกระดูกผลิตเม็ดเลือดแดงได้ในขนาดที่เล็กลง หรือได้จำนวนน้อยลง ซึ่งย่อมมีผลโดยตรงทำให้ค่า Hct ต่ำลงกว่าปกติ
เป็นโรค์ไขกระดูกมีความผิดปกติ (bone marrow failure) เช่นการติดเชื้อ จากยาหรือเนื้องอก ทำให้สร้างเม็ดเลือดแดง หรือเซลล์ชนิดอื่นๆลดลง
โรคไตวายเรื้อรัง ทำให้ไตผลิตฮอร์โมนสร้างเม็ดเลือดแดง (erythropoietin) ลดลงซึ่งทำให้ ไขกระดูกได้รับการกระตุ้นลดลง ดังนั้นความเข้มข้นของเลือดจึงลดลง
อาจจะเกิดจากการตั้งครรภ์ เนื่องจากการตั้งครรภ์ย่อมสร้างสภาวะการกักคั่งน้ำ (state of overhydration) จึงย่อมมีผลทำให้เม็ดเลือดแดงลดความหนาแน่นลง ค่า Hct จึงต่ำลง
อาจมีโรคร้ายเกี่ยวกับไขกระดูก เช่น lymphoma, multiple myeloma, leukemia หรือ Hodgkin's disease
โรคภูมิทำลายตัวเอง Autoimmune diseases เช่น lupus erythematosus or rheumatoid arthritis
โรคที่เม็ดเลือดแดงแตก เช่น G-6 PD
โรคมะเร็งเม็ดเลือด
ขณะกำลังตั้งครรภ์ร่างกายจะมีสภาวะบวมน้ำเล็กน้อย ซึ่งจะมีผลทำให้เกิดสภาวะเลือดเจือจางลง (hemodilution) ฉะนั้น Hct ย่อมจะมีค่าต่ำเกินความจริง
การกินยาบางชนิดก็อาจมีผลให้ค่า Hct ต่ำลงได้ เช่น ยาปฏิชีวนะ chloramphenicol หรือ penicillin

หมายเหตุ ขอย้ำว่า ทุกข้อที่กล่าวมาแล้วจะพบคำว่า "อาจ" อยุ่ทุกข้อ ซึ่งมีความหมายอยู่ในตัวว่า อาจจะเป็นหรืออาจไม่เป็นตามนั้นก็ได้

ในทางมากเกินไป

สาเหตุ

เกิดสภาวะการสร้งเม็ดเลือดแดงมาก (erythrocytosis) เช่น การขึ้นไปอยู่ในที่สูงซึ่งมีออกซิเจนเบาบาง จนร่างกายต้องเร่งสร้างเม็ดเลือดแดงขึ้นมาให้มากกว่าปกติ ในการนี้ย่อมอาจทำให้เม็ดเลือดแดงที่ผลิตไว้แล้วคับคั่งเกินความจำเป็น
ผู้ที่เป็นโรคหัวใจมาแต่กำเนิด (congenital heart disease) ร่างกายสร้างเม็ดเลือดแดงให้มีจำนวนมากขึ้นเพื่อส่งออกซิเจนให้แก่กล้ามเนื้อหัวใจและอวัยวะต่าง ๆ ในปริมาณที่พอเพียง
โรคเม็ดเลือดแดงมากเกิน (polycythemia vera) ซึ่งเป็นโรคที่ไขกระดูกสร้างเม็ดเลือดแดงมาก
เกิดจากการขาดน้ำ Dehydration อย่างรุนแรง เช่น เกิดอาการถ่ายท้องอย่างรุนแรง ถูกไฟลวกอย่างรุนแรง ฯลฯ
โรคหลอดลมอักเสบเรื้อรัง (chronic obstructive pulmonary disease, COPD) ร่างกายต้องสร้างเม็ดเลือดแดงเพิ่มเพื่อชดเชยภาวะขาดออกซิเจนจากโรคปอดเรื้อรัง
ขนาดของเม็ดเลือดแดงที่ใหญ่กว่าปกติ ก็จะทำให้ Hct อันเป็นผลจากการคำนวณสูงเกินความจริงไปด้วย
ในกรณีใดก็ตามที่เซลล์เม็ดเลือดขาวมีจำนวนสูงเกินปกติไปมากจะมีผลในขณะปั่นเลือดด้วยแรงเหวี่ยงหนีศูนย์กลาง อาจทำให้เซลล์เม็ดเลือดขาวย่อมลงมาปะปนกับเซลล์เม็ดเลือดแดง ทำให้ดูเหมือนว่าเม็ดเลือดแดงจะมากขึ้นโดยเหตุนี้ย่อมทำให้ Hct สูงขึ้นด้วย
โรคไตที่มีการสร้าง erythropoietin เพิ่มขึ้น

ทบทวนวันที่

โดย นายแพทย์ ประพันธ์ ปลื้มภาณุภัทร อายุรแพทย์,แพทย์เวชศาสตร์ครอบครัว